بارها شده است که وقتی پایتان را توی یک واحد مسکونی می‌گذارید، نگاه اول تا همیشه در ذهن‌تان می‌نشیند. معمارها بر پایه همین نگاه و حس‌های مشترکِ آدم‌ها، به نیازسنجی و مکان‌یابی فضاها می‌پردازند. شاید این سئوال پیش بیاید که فضا چیست؟ فضا در معماری، همان چیزی است که انسان را از عوامل طبیعی محافظت می‌کند و همه فعالیت‌های فردی و اجتماعی فرد را در بر می‌گیرد. انسان
در فضا نیازهای مادی و معنوی خود را تأمین می‌کند. جوهر اصلی معماری فضا است. در فضای معماری است که انسان حرکت و زندگی می‌کند. فضا در معماری انواع گوناگون دارد و به طرق متنوعی می‌توان فضا را در معماری دسته‌بندی کرد.
فضاهای خصوصی
فضاهای عمومی
فضاهای نیمه‌خصوصی، نیمه‌عمومی
فضاهای خصوصی در معماری داخلی
این فضاها اختصاص به صاحب‌خانه دارد. فضایی که در آن وسایلی وجود دارد و فعالیت‌هایی صورت می‌پذیرد، که کاملا جنبه خصوصی دارند. استفاده از فضاهای خصوصی تنها محدود به عده‌ای خاص خواهد بود و رفت‌و‌آمد عموم به آن تنها با اجازه ساکنان خانه صورت می‌پذیرد. در ساختمان‌های مسکونی اتاق‌خواب‌ها و حمام به نسبت فضای نشیمن و پذیرایی فضایی خصوصی‌تر محسوب می‌شوند. بنابراین حتی کنترل دید حاضران در فضای نشیمن به اتاق خواب‌ها و حمام نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
فضاهای عمومی در معماری داخلی
فضاهای عمومی، به فضاهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها برای ورود و خروج افراد محدودیتی وجود ندارند؛ در خانه، اگرچه حضور در این فضاها با مانعی روبرو نیست اما به‌صورت غیر‌مستقیم حضور غریبه‌ها کنترل می‌شود. فضای نشیمن و پذیرایی منازل در این دسته قرار می‌گیرند. قطعا ما نزدیکانی داریم که به‌عنوان میهمان، حضور آن‌ها را در این بخش از خانه خواهیم دید ولی برای رفت و آمد آن‌ها به اتاق خواب‌مان محدودیت قائل خواهیم شد.
فضاهای نیمه‌خصوصی – نیمه‌عمومی در معماری داخلی
این نوع فضاها بیشتر مربوط به آپارتمانها می‌شود و مالکیت آن‌ها، هم جنبه خصوصی دارند و هم جنبه عمومی. به‌عبارت‌دیگر به علت کارکردی که دارند، مورد استفاده همه افراد ساختمان قرار می‌گیرند اما حضور افرادی که ساکن ساختمان نیستند در این فضاها ممنوع است. مثل فضاهای مسقف مشاعی یا حیاط در آپارتمانها! اما در معماری داخلی منزل نیز شاید بتون آشپزهای اپن و سرویس بهداشتی‌های میهمان را در این دسته قرار داد. فضاهای نیمه‌خصوصی-نیمه‌عمومی در معماری داخلی آپارتمانها از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند. تصور کنید مهمان دارید و فرصت نکرده‌اید ظروفی که برای پخت‌و‌پز شام استفاده کرده‌اید را بشویید و کپه‌ای در سینک ظرفشویی ساخته‌اند، بی‌تردید دوست ندارید این صحنه در دیدرس مهمان باشد. از سوی دیگر گمان نکنم کسی علاقه داشته باشد، اولین برخوردش با مهمان، زمانی باشد که در سرویس بهداشتی را باز می‌کند و بی هیچ فضای واسطی از آن خارج می‌شود.
- بیشتر بخوانید: نکات مهم در طراحی و پیاده‌سازی نمای بیرونی ساختمان
نقشه خوب زمانی شکل می‌گیرد که طراح، عرصه‌بندی مناسبی داشته باشد. به تعدادی از فضاها و عملکردهای سازگار که با هم وابستگی معماری داشته و در بخش مشخصی از نقشه طرح ما مکان‌یابی شوند را عرصه می‌نامیم. مهم‌ترین عرصه‌هایی که در اکثر ساختمان‌های امروزی می‌بینیم، شامل موارد زیر می‌شوند:
عرصه‌های خصوصی عبارتند از: اتاق‌خواب، حمام، اتاقِ کار و اتاق مطالعه
عرصه‌های خانوادگی عبارتند از: غذا‌خوری، آشپزخانه، هال، نشیمن و سرویس بهداشتی
عرصه‌های پذیرایی عبارتند از: پذیرایی و نهارخوری
عرصه‌های خدماتی عبارتند از: پارکینگ، موتورخانه و انبار
عرصه‌های فضای باز عبارتند از: باربیکیو، روف‌گاردن
حالا که فضاها و عرصه‌های خانه را شناختیم چه باید بکنیم؟ پاسخ این سئوال اگرچه بدیهی است، اما ساده نیست. هر‌کدام ما زمانی‌که برای بازدید خانه‌ای می‌رویم باید نگاه عرصه محور داشته باشیم. روابط بین فضاها را در کسری از دقیقه در ذهن‌مان بازسازی کنیم. ما قرار است دوره‌ای را در آن خانه بگذرانیم، پس قبل از اینکه بگوییم: «ما که دو نفر بیشتر نیستیم.» یا «مهمانمان کجا بود حالا؟» بایستی به ایده‌آل‌ها فکر کنیم. بله این بدیهی است اما ساده نیست. امروزه به دلیل محدودیت و ارزش زمین، هزینه‌های ساخت و … معماران از آزادی عمل کمتری برای ایجاد عرصه‌های مناسب برخوردارند.
این روزها اقتصاد از مهندسی و هنر پیشی گرفته است، اما ما به‌عنوان کاربران خانه‌ها چه باید بکنیم؟ پاسخ روشن است. به راحتی خود فکر کنیم و از دیدن خانه‌های متعدد هراس نداشته باشیم. پیشنهاد ما این است، حالا که فضاها و عرصه‌ها را می‌شناسیم، وقتی به دیدن خانه‌ای جدید می‌رویم یک‌بار فضاها و عرصه‌ها را در ذهن مرور کنیم و با چشم تطبیق دهیم. اگر نقشه با عرصه‌بندی مناسب مطابق ایده‌های ما شکل گرفته بود، تازه وقت آن است که به ارزیابی اقتصادی خانه بپردازید. اما اگر نقشه با الگوی ارائه شده هم‌خوانی نداشت چاره چیست؟ در ابتدا تصور کنید آیا با روش‌های کم‌خرج (مثل قراردادن پارتیشن‌های چوبی، ایجاد ویترین‌های قابل جابجایی و …) می‌توانید به عرصه‌بندی فضاهای موجود بپردازید؟ اگر پاسخ مثبت است باز هم به موعد ارزیابی اقتصادی خانه رسیده‌اید. امیدواریم هیچ‌وقت آن‌قدر اقتصاد از دیگر عوامل پیشی نگیرد که در صورت قرارگیری در وضع سوم، عدم تطابق نقشه با عرصه‌بندی آرمانی و عدم امکان اصلاح کم‌خرج آن، باز هم پای معامله بروید.
