شاید برای خیلی از شما این سوال پیش آمده باشد که چرا انسان‌ها در دنیای مدرن با چنین تلاش و همتی سعی در نابودی زمین و منابع آن دارند. چند دهه‌ای است که محیط زیست و حفظ آن به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های سازمان‌های جهانی تبدیل شده و در میان بخش بزرگی از مردم زمین هم پویش‌هایی به راه‌انداخته است. علیرغم این آگاهی‌بخشی‌های چند دهه‌ای، همچنان زندگی در زمین با نگرانی‌هایی همراه است و بسیاری نگران آینده آن هستند. نگرانی‌های موجود در این حوزه، به تلاش برای حفظ و استفاده بهینه از منابع محدود نمی‌شود و دامنه آن تا ایجاد مشاغل سازگار با محیط زیست هم می‌رسد.

از زمانی که انسان بعد از جنگ جهانی دوم در مسیر مدرن شدن گام برداشته تاکنون بیشترین ضربه را به محیط زیست وارد کرده است. برخی اقلیم‌شناسان معتقدند تا قبل از رشد تکنولوژی، انسان روی زمین مقهور طبیعت بوده است اما بعد از آنکه از دهه شصت میلادی تکنولوژی رشد گسترده‌ای کرد و انسان فهمید می‌تواند بر طبیعت اثر بگذارد، تلاش کرد تا این تاریخ طولانی را جبران کند و طبیعت را تحت کنترل خودش قرار دهد. برای همین هم در مدت زمان کوتاهی تلاش کرده تا کنترل همه‌چیز را در زمین به دست بگیرد. این مسئله موجب شده تا محیط زیست در ابعاد گسترده‌ای آسیب ببیند.

همین آسیب‌دیدگی موجب شد که در سال‌های اخیر جنبش‌های بزرگ آگاهی‌بخشی در زمینه حفظ محیطزیست شکل‌ بگیرد. این آگاهی‌بخشی اکنون شاخه‌ها و ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده و مفاهیم جدیدی را هم تعریف کرده است. یکی از موضوعاتی که در یک دهه اخیر در این زمینه توسعه پیدا کرد و حالا در بسیاری از کشورها به‌عنوان یک موضوع مهم در سیاست‌گذاری‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، مشاغل سازگار با محیط زیست است. در بسیاری از کشورها اگر یک شغل سازگار با محیط‌ زیست ایجاد کنید، از بسیاری از مالیات‌ها معاف می‌شوید؛ حتی خرید بسیاری از محصولاتی که با استراتژی‌های سبز تولید شده‌اند، هزینه کمتری از محصولات بازار دارد و دولت‌ها مشوق‌هایی را برای تولیدکننده و خریدار در نظر گرفته‌اند. در ادامه، به مناسبت روز جهانی محیط زیست قصد داریم با مشاغل سبز (سازگار با محیط زیست) آشنا شویم.

شغل سبز یا سازگار با محیط زیست چیست؟

سازمان‌های جهانی تعاریف مختلفی در خصوص مشاغل سبز یا سازگار با محیط زیست را بیان می‌کنند. برای نمونه، UNDP این مشاغل را چنین تعریف می‌کند:

«موقعیت‌های کشاورزی، تولید، تحقیق و توسعه، فعالیت‌های اداری و خدماتی با هدف حفظ کیفیت محیط‌ زیست.»

اما اگر نخواهیم درگیر واژه‌ها شویم، باید بگوییم مشاغل سبز مرتبط با چند رویکرد مشخص به محیط‌ زیست تعریف می‌شوند: «مشاغلی که تلاش می‌کنند در طی فرایند تولیدشان آسیب کمتری به محیط‌ زیست بزنند و آلاینده‌های کمتری تولید کنند.»

همچنین «مشاغلی که تلاش می‌کنند زمین را از آلاینده‌های تولید‌شده پاک کنند و این آفات را از زمین بزدایند.»

در مرحله سوم، «مشاغلی که تلاش می‌کنند محیط‌ زیست شرایط پایداری پیدا کند.« هر شغلی که در این سه لایه تعریف شود و به بهبود وضعیت محیط‌ زیست کمک کند را می‌توان یکی از مشاغل سازگار با محیط زیست یا سبز دانست. در ادامه به معرفی چند گروه از این مشاغل می‌پردازیم:

مشاغل مرتبط با بازیافت زباله‌ها

شاید تصور عمومی این باشد که مشاغل دوستدار و سازگار با محیط‌‌ زیست، اغلب مشاغلی هستند که به کمک‌های مالی دولت‌ها نیاز دارند؛ ولی بخش قابل‌توجهی از این مشاغل به دلیل درآمد بالا و گردش مالی قابل‌توجه‌شان به هیچ وجه به چنین کمک‌هایی نیاز ندارند. اگر دولت‌ها در این زمینه‌ها پولی خرج می‌کنند یا مشوق‌های مالی قرار می‌هند تنها به این دلیل است که این در درجه اول، مردم را تشویق کنند تا از این محصولات و خدمات استفاده کنند و دیگر اینکه سرمایه‌گذاران را به سمت این دست مشاغل فرابخوانند.

یکی از حوزه‌های پول‌ساز در زمینه مشاغل سبز، شغل‌هایی هستند که تلاش می‌کنند زباله‌های تولید‌شده توسط انسان را ساماندهی کنند. این گروه از مشاغل، تمرکزشان را بر استفاده تجاری از زباله‌ها متمرکز کرده‌اند. در المپیکی که گذشت، همه مدال‌ها را از زباله‌های الکترونیک ساخته بودند و حتی سکوهای مدال هم ساخته‌شده از زباله‌های به‌دست آمده از کف اقیانوس آرام بودند. چنین فرهنگ‌هایی در سراسر دنیا وجود دارد؛ برای نمونه، شرکت‌هایی وجود دارند که تجهیزات بازی مدارس و یا پارک‌های کودکان را از زباله‌های تفکیک‌شده می‌سازند. این کسب‌وکارها گردش مالی بالایی دارند و در ایالات متحده آمریکا در لیست پردرآمدترین مشاغل قرار گرفته‌اند. پایین‌ترین حقوق دریافتی در این کسب‌وکارها برای کارگرهایی که در مبداء زباله‌ها را تفکیک می‌کنند، چیزی حدود ۱۳ دلار در ساعت است. در ایران هم در چند سال اخیر چند استارتاپ تلاش کردند تا وارد حلقه تجاری تفکیک زباله‌ها در ایران شوند و شیوه سنتی و زیان‌بار دپوی زباله‌ها را بشکنند. اغلب این شرکت‌ها در مدت‌زمان کوتاه فعالیت‌شان دستاوردهای قابل‌قبولی هم داشتند اما از آنجایی که جمع‌آوری زباله و درآمد‌زایی از آن مافیای خاص خودش را دارد، نتوانستند به کارشان ادامه و از کار بازماندند.

مشاغل مرتبط با تولید انرژی تجدیدپذیر

یکی دیگر از شاخه‌های درآمدزا و به شدت محبوب در زمینه حفظ محیط‌ زیست، مشاغل مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر است. اگر در ایران در بخش‌های مرتبط با مشاغل سازگار با محیط زیست قانون یا حمایت خاصی نداریم، در این زمینه هم حمایت‌های دولتی داریم و هم پیشینه قابل‌توجهی که موجب می‌شود این دست مشاغل مسئله نوظهور در ایران به حساب نیایند. در سال‌های اخیر، نیروگاه‌های بادی و خورشیدی در ایران توسعه فراوانی پیدا کرده‌اند و سازمان انرژی‌های نو ایران یا همان «سانا» هم چند سالی است که در این زمینه‌ها در حال ارائه خدمت به سرمایه‌گذاران است. در ایران گزارش دقیقی درباره میزان درآمد این شرکت‌ها نداریم، اما طبق گزارش‌های جهانی، کارکنان کسب‌وکارهای مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر در آمریکا ساعتی ۲۰ دلار حقوق دریافت می‌کنند.

مشاغل سازگار با محیط زیست در حوزه کشاورزی

از درست رفتن منابع آبی یکی از بزرگترین چالش‌های بخش‌ بزرگی از جهان در این سال‌هاست. مسئله‌ای که در ایران هم به خوبی آن را در این روزها درک کرده‌ایم و تابستان‌های با تنش آبی بالا را پشت‌سر گذاشته‌ایم. یکی از مهم‌ترین دلایل بحران‌های آبی، استفاده بی‌رویه آن و همچنین آلوده‌کردن آب است. در این بخش، کشاورزان و صنعت بزرگ کشاورزی در سراسر دنیا از بزرگترین متهم‌ها به شمار می‌روند. کشاورزی سنتی هم حجم بالایی از آب را از بین می‌برد و هم با سمپاشی‌های غیراصولی و استفاده فراوان از سموم شیمیایی، موجب آلودگی منابع آبی می‌شوند. از این رو، در سال‌های اخیر در سراسر دنیا مشاغل مرتبط با کشاورزی با هدف وارد کردن کمترین آسیب به محیط‌ زیست وارد بازار شدند که شاخه‌های فراوانی دارند. همه این مشاغل بر استفاده از تکنولوژی روز متمرکز هستند. از نوآوری‌های فراوان در تولید بذرهای مقاوم به آفت‌ها یا بذرهای با نیاز آبی کم تا شیوه‌های آبیاری و تولید محصول با آب کم همه و همه از موضوعاتی هستند که در این شاخه گنجانده می‌شوند. یک نمونه از این اقدامات، ایجاد مزارع هیدروپونیک است که محصولاتی را با نیاز آبی بسیار کم تولید می‌کند و در سال‌های اخیر در ایران به شدت مورد استقبال قرار گرفته. گزارش‌ها نشان می‌دهند که حداقل دستمزد دریافتی در این مشاغل، در ایالات متحده آمریکا به ساعتی ۱۸ دلار می‌رسد.

مشاغل سبز مرتبط با بالابردن کیفیت هوا

یکی دیگر از مهم‌ترین دغدغه‌های محیط‌ زیستی انسان معاصر، مسئله آلودگی‌ هواست؛ چیزی که از شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها شروع شد و حالا شهرهای کوچک و نیمه‌صنعتی را هم در بر گرفته است. همین مسئله موجب شده تا مشاغل فراوانی مرتبط با موضوع کیفیت هوا، سنجش آن و تلاش برای بهبود آن در سراسر دنیا شکل بگیرند؛ از سنسورهایی که کمک می‌کنند تا کارخانه‌ها آلاینده‌های کمتری به هوا تزریق کنند تا تولید سوخت‌های کمتر آلوده‌کننده. همچنین همه کسب‌وکارهایی که تلاش می‌کنند حمل‌و‌نقل سبز را توسعه دهند، از دوچرخه‌های اشتراکی تا خودروهای برقی و اسکوترها، همه و همه در این زیرمجموعه جای می‌گیرند. طبق گزارش‌ها در آمریکا حداقل حقوق شاغلین این مدل کسب‌وکارها به‌طور متوسط، ۷۷ دلار در ساعت است.

کسب‌وکارهای تسهیل‌گر در راستای معیشت جایگزین

یکی دیگر از دلایل مهم تخریب محیط‌ زیست، تغییر کاربری‌هایی است که در اثر صنعتی شدن ایجاد می‌شود. اهالی یک روستا ممکن است به دلیل تأسیس معدن یا یک کارخانه، روستا و محل زندگی‌شان را ترک کنند؛ یا تنش‌های آب موجب شود تا اهالی یک منطقه مجبور به ترک آن شوند. در سال‌های اخیر، برای جلوگیری از این دست مهاجرت‌ها که نتایج زیست‌محیطی فاجعه‌باری هم دارد تلاش شده تا کسب‌وکارهای جایگزین در این مناطق توسعه داده شود. توسعه این فرهنگ به تسهیل‌گرانی نیاز دارد که به آنها کمک کنند تا بتوانند کسب‌وکارشان را پیش ببرند. برای نمونه، توسعه گردشگری دوستدار محیط‌ زیست مثل بومگردی‌ها و روستاگردی‌ها از این دست مشاغل است. به این ترتیب، برای روستایی‌هایی که کارشان کشاورزی و استفاده از آب در حجم بالا بوده، شغلی فراهم می‌شود که مصرف آب را کاهش می‌دهد و در مقابل نیز از مهاجرت‌های گسترده جلوگیری می‌کند.

جمع‌بندی

ایران یکی از کشورهایی است که با مسائل گسترده محیط‌ زیستی دست و پنجه نرم می‌کند؛ بحران‌های آبی، آلودگی‌ هوا و ریزگردها از مهم‌ترین موضوعاتی هستند که برای ایرانی‌ها دغدغه‌های فراوانی ایجاد کرده‌اند. در برابر این نگرانی‌ها، تاکنون در ایران تلاش چندانی نشده تا مشاغل سازگار با محیط زیست توسعه یابند. تلاش‌ها اکثراً فردی بوده‌اند و در سطح سیاست‌گذاری کلان، تلاشی برای بهبود اوضاع نشده است.