فرش بلغارستان یا فرش بلغاری شاید تنوع زیادی مانند فرش ایرانی نداشته باشد؛ اما قدمت آن به اواخر قرن هجدهم برمی‌گردد. فرش بلغاری فراز و نشیب‌های زیادی را به چشم دیده تا با شکل امروزی درآمده است. در صنعت فرشبافی این کشور زیبا، دوره‌ای استثمار دیده می‌شود که تأثیر زیادی روی طرح‌ها و شیوه بافت فرش داشته و بخشی از تاریخ فرشبافی در بلغارستان را شکل داده است.
یکی از متداول‌ترین انواع فرش بلغاری در شهر Chiprovski بافته می‌شود که نوعی گلیم دو‌روی تخت است و بیشتر به‌عنوان زیرانداز و جانماز کاربرد دارد. در این مقاله به بررسی داستان شکل‌گیری فرش بلغارستان می‌پردازیم و از تأثیر ادوار مختلف روی این صنعت خواهیم گفت.
تاریخچه فرش بلغارستان
بلغارستان یکی از کشورهای جنوب شرقی اروپا است که در قرن نوزدهم به‌دلیل بافت فرش‌های تخت به سبک عامیانه، شهرت پیدا کرد. برخی از فرش‌ها و گلیم‌های این دوره شامل نقوش ترکی هستند؛ زیرا بلغارستان زمانی تحت فرمانروایی امپراتوری عثمانی بود. این قالیچه‌ها عمدتاً روی دستگاه‌های بافندگی خانگی و در اندازه‌های کوچک برای مصارف شخصی بافته می‌شدند.
فرش بلغارستان
فرش بلغاری همان‌طور که از نامش پیداست در بلغارستان بافته می‌شود. بلغارستان کشوری در جنوب شرقی اروپا است که مرکز فرش‌های قرن نوزدهمی است. این فرش‌ها به تقلید از فرش نماز گوردس بافته می‌شدند.
- گلیم‌های بلغاری گاهی با نام “تراکیا” نیز شناخته می‌شوند و ساختاری ملیله‌شکل با بافت شکافی، رایج‌ترین نوع بافت در آن‌هاست.
- در بافت فرش بلغارستان، رنگ قرمز قالب است و رنگ‌های موجود در آن قوی‌تر از رنگ گلیم‌های ترکی هستند.
- از طرفی گلیم‌ها و فرش بلغارستانی به خوبی بافته می‌شوند و پودهای منحنی شکلی دارند که بر استحکام آن‌ها اضافه می‌کند.
- گلیم‌های بلغارستان شرقی در مقایسه با گلیم‌های بلغارستان غربی، درشت‌تر بافته شده و رنگ‌های تیره‌تری نیز دارند. گلیم‌ها و فرش بلغاری فعلی بیشتر در شهر Chiprovski بافته می‌شوند.
جالب است بدانید که در ابتدا از فرش بلغاری و قالیچه برای رفع نیازهای خانواده استفاده می‌شد به این مفهوم که فرشبافی در بلغارستان در ابعاد انبوه مفهومی نداشت. به‌دلیل تنوع استثنایی، تکنیک بافت، نقش‌های ذهنی خلاقانه و رنگ‌های طبیعی و ماندگار، فرش‌های بافته شده توسط زنان بلغاری در موزه‌ها، صومعه‌ها، کلیساها و مجموعه‌های خصوصی در سراسر کشور نگهداری می‌شدند.
فرش چیپروسکی (Chiprovski) چیست؟
فرش چیپروسکی نوعی گلیم‌فرش با دو طرف یکسان است که در واقع بخشی از میراث ملی بلغارستان بوده و طرح روی آن از سنت‌ها، هنر و صنایع دستی بلغارستان گرفته شده است. نام این فرش بلغارستانی از شهر محل تولید آن در قرن ۱۷ گرفته شده است.
فرش‌های بلغاری از مواد اولیه طبیعی مانند: پنبه و پشم بافته شده و ضخامت آن‌ها به ۳ میلی‌متر الی ۵ میلی‌متر می‌رسد. صنعت بافت فرش بلغارستانی در خلال برنامه احیای ملی بلغارستان شکوفا شد.
بیشتر بدانید؛ آیا بهترین فرش‌های جهان را می‌شناسید؟
تاریخچه فرش چیپروسکی تا زمان آزادی
پس از قیام شکست‌خورده شهر چیپروسکی (Chiprovski) در سال ۱۶۸۸ علیه حکومت عثمانی، صنعت فرشبافی نقش کلیدی در احیای شهر چیپروسکی Chiprovski در دهه ۱۷۲۰ ایفا کرد.
سال‌های ۱۸۳۶ تا ۱۸۲۸: یکی از جهانگردان غربی به نام “Ami Boue” که در بین سال‌های ۱۸۳۶ تا ۱۸۲۸ از چیپروسکی بازدید می‌کرد، گزارش داد که “عمدتاً دختران جوان در پناهگاه‌ها مشغول فرشبافی هستند و تنها ماهانه ۵ فرانک درآمد دارند”. به این ترتیب تا سال ۱۸۶۸ تولید سالانه فرش بلغارستانی در چیپروسکی از ۱۴ هزار مترمربع فراتر رفت.
قرن نوزدهم تا سال ۱۸۷۹: بافت فرش‌های چیپروسکی در تمام قرن نوزدهم تا آزادی بلغارستان در سال ۱۸۷۹ ادامه داشت. در این دوره تولید فرش‌های چیپروسکی نه تنها از نظر تنوع طرح و رنگ بلکه از نظر تعداد فرش‌های بافته شده نیز رونق گرفتند. تغییرات اجتماعی و اقتصادی در امپراتوری عثمانی تأثیر مثبتی روی صنعت فرشبافی در بلغارستان داشت. در سال ۱۸۹۶ تقریباً ۱۴۰۰ زن از شهر Chiprovski به فرشبافی مشغول بودند.
سال ۱۹۲۰ میلادی: در سال ۱۹۲۰ میلادی، مردم محلی انجمن تعاونی فرشبافی و قالیبافی را در این شهر تأسیس کردند که اولین مرکز بافت فرش در نوع خود در کشور بلغارستان بود. در این دوره مردان بیشتر به جمع‌آوری پشم و رنگرزی آن می‌پرداختند و به این ترتیب نخ‌هایی آماده می‌شد که رنگ آن‌ها کاملاً طبیعی و غیرقابل تغییر به‌مرور زمان بود. همین امر باعث شده بود تا فرش بلغاری از کیفیت و ثبات رنگ بالایی برخوردار بوده و در نتیجه در میان اقوام و کشورهای مختلف خواهان بسیاری داشته باشد.
دوره کنونی: در حال حاضر نیز صنعت فرش و گلیم همچنان در شهر چیپروسکی غالب است و فرش‌ها بر اساس طرح‌های سنتی بافته می‌شوند. اما در سال‌های اخیر نوع طرح‌های به‌کار رفته در بافت فرش‌ها، بیشتر به سلیقه مشتریان بستگی دارد، بنابراین الگو و طرح فرش با توجه به سفارش مشتری تغییر خواهد کرد.
فرش بلغاری پس از استثمار
دوره آزادی بلغارستان از استثمار ارتش عثمانی را دوره تزئینی فرش Chiprovski می‌نامند. خلاقیت بافندگان در این دوره از نیازهای بازرگانان فرش گرفته شده و در نتیجه تغییر سبک بافت فرش بلغارستانی را می‌توانید در این دوره به صورتی مشهود ببینید.
در این دوره از رنگ‌های شیمیایی یا مصنوعی بیشتر از رنگ‌های طبیعی استفاده شد و الگوهای قدیمی دیگر کاربرد نداشتند و الگوها و طرح‌های جدیدی برای بافت فرش بلغارستان ظهور کرد. در این دوره بیشتر از نقوش گلدان و قفقازی در بافت فرش استفاده می‌شده است.
ویژگی‌های فرش‌های بلغاری
قالیچه و فرش بلغارستان از نیمه اول قرن بیستم در بازار شناخته شد و فرش‌ها معمولاً تحت نظارت و مقررات دولتی در کارگاه‌ها با طرح و رنگ‌بندی دقیقی بافته می‌شدند. صنعت فرشبافی در بلغارستان تا نیمه اول قرن بیستم رونق خوبی داشت اما در نیمه دوم قرن بیستم، بافت فرش بلغارستان به‌دلیل هزینه‌های بالای تولید، کاهش پیدا کرد
- فرش بلغاری عمدتاً دارای طرح‌های ایرانی از شهرهای کاشان و تبریز است و اغلب آن‌ها پس زمینه‌ای مشابه فرش‌های ایرانی دارند.
- رنگ‌های مختلف قرمز، آبی، سبز، طلایی، قهوه‌ای و خاکستری برای عناصر طراحی در مرکز و حاشیه‌ها استفاده می‌شوند.
- ابعاد فرش بلغارستان تقریباً ۷ فوت در ۴ فوت بوده و به اندازه یک اتاق بزرگ است.
- تمامی فرش‌های این منطقه دارای پایه نخی و پرزهای پشمی هستند و اکثراً کیفیت بسیار خوبی دارند.
پیشنهاد خواندنی:
نوع بافت و جنس فرش بلغارستان
بافت یک فرش ۳ متر در ۴ متری، حدود ۵۰ روز زمان می‌برد. زنان بلغاری برای بافت این فرش‌ها اقدام می‌کنند و کار نیز کاملاً دستی است و تماماً از مواد اولیه طبیعی در بافت فرش استفاده می‌شود. ماده اولیه پشم است و با استفاده از مواد اولیه طبیعی رنگ می‌شود، بنابراین رنگ‌های فرش بلغارستانی کاملاً طبیعی بوده و ماندگار هستند.
فرش‌های محلی بلغاری در نمایشگاه‌های لندن، پاریس و بروکسل به نمایش درآمده‌اند و نشان‌دهنده اصالت کار فرشبافی در بلغارستان است. اما متأسفانه طی سال‌های اخیر صنعت فرش Chiprovski رو به افول بوده زیرا بازارهای خارجی میل آنچنانی به این سبک فرش‌های بافته شده در بلغارستان ندارند.
برای دیدن آگهی‌های انواع فرش دستباف و ماشینی در دیوار کلیک کنید
طرح و رنگ فرش بلغاری
بافت متراکم و صاف، استفاده از الگوهای هندسی دقیق و ترکیبی هماهنگ از رنگ‌های طبیعی گرم و سرد مانند زرد یا اخرایی، قهوه‌ای، آبی و سبز و قرمز در فرش بلغارستانی که در پایان قرن ۱۸ بافته می‌شد، کاملاً مشهود است.
بافندگان بلغاری از طبیعت برای بافت فرش استفاده می‌کنند و در طرح‌های خود از درختان، درختچه‌ها، ستاره‌ها، پرندگان، حیوانات و گل‌ها وام گرفته و نقش آن‌ها را روی فرش‌های خود می‌بافند. همان‌طور که اشاره کردیم، قرمز و مشکی جزو رنگ‌های اصلی در فرش بلغارستان هستند اما بافندگان از پالت رنگ‌های دیگری نیز استفاده می‌کنند.
مکتب Chiprovski و مکتب Pirot مضامین و الگوهایی را از یکدیگر وام گرفته‌اند. الگوهای معمولی آن دوره عبارتند از انگور، تاج گل، گل‌ها، لانه پرندگان، ستون‌ها، بال، پر‌ها، چشم و بسیاری الگوهای دیگری که استفاده می‌شدند.
جالب است بدانید که تنها ارتش عثمانی سالانه ۸۰۰۰ قالیچه برای رختخواب و نماز از بلغارستان می‌خرید و همین امر نیز خود باعث رونق بازار فرشبافی در بلغارستان در دوره خاصی شده بود.
حرف آخر درباره فرش بلغارستان
همان‌طور که در این مقاله مطالعه کردید، فرش بلغارستان داستانی به درازای چندین قرن تلاش برای زنده نگه‌داشتن سنت‌ها و فرهنگ دارد. مردمی که با سر انگشتان هنرمند خود تلاش کردند تا این هنر را سینه به سینه منتقل کنند.
بلغارستان در دوره استثمار، شیوه جدیدی از طرح و رنگ را اجرا کرد که متأثر از قوم عثمانی بود. در دوره‌ای مشخص، فرشبافی در این کشور رونق پیدا کرد اما به مرور زمان الگوهای قدیمی که داستانی به بلندای تاریخ داشتند به دست فراموشی سپرده شده و دیگر خواهانی نداشتند. در این شرایط مردم بلغارستان برای زنده نگه‌داشتن صنعت فرشبافی در این کشور، تلاش در تغییر طرح‌ها و رنگ‌ها و حتی شیوه بافت کردند و فرش امروزی بلغاری شکل گرفت.
[horizontal_slider url=’tehran/carpet’ title=”آگهی‌های فرش را در دیوار ببینید”]
