این روزها کسب‌وکارها با تهدیدهای مختلفی مواجه هستند؛ نگاهی به گزارش‌های منتشرشده در ایران نشان می‌دهد که نوسان‌های اقتصادی، فضای ناپایدار سرمایه‌گذاری و تأثیر مستقیم رویدادهای سیاسی بر وضعیت اقتصادی از مهم‌ترین تهدیدهایی هستند که یک کسب‌وکار را با مشکل مواجه می‌کنند. اما این همه ماجرا نیست. در سال‌های اخیر، افزایش موج مهاجرت موجب شده تا کسب‌وکارها با مشکل تأمین نیروی انسانی ماهر مواجه شوند. اما این همه ماجرا نیست. لیست تهدیدهای فضای کسب‌وکاری در ایران چندین و چند مهمان مهم دیگر هم دارد. گزینه‌هایی که در یک شرایط نرمال، شاید کمتر به آن توجه می‌شود ولی در بزنگاه‌های حساس اهمیت توجه به آنها بیشتر درک می‌شود. یکی از مهم‌ترین‌هایش که یک دغدغه جهانی است و در ایران هم در شهرهای بزرگ بسیار به چشم می‌آید مسئله آلودگی هوا و تأثیر مخربش بر بیزنس‌هاست. وقتی صحبت از آلودگی هوا می‌شود بیشترین از هر چیزی روی سلامت شهروندان تمرکز می‌شود. یکی از اثرات جانبی به خطر افتادن سلامت شهروندان، تهدیدهایی است که کسب‌وکارها با آنها مواجه می‌شوند؛ مسئله‌ای که شاید کمتر به آن پرداخته شده. در اینجا سعی داریم به مسئله آلودگی هوای تهران و تأثیرش روی کسب‌وکارها بیشتر تمرکز کنیم. ببینیم که آلودگی هوا چه مشاغلی را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهد و چه زیان‌هایی را برای کسب‌وکارها دارد.
تاثیر مستقیم آلودگی هوا روی راندمان کاری
پیش از شیوع کرونا و در یک دهه اخیر، روزهای زیادی شاهد تعطیلات اجباری به دلیل آلودگی هوای تهران بودیم. اغلب با شروع پاییز به دلیل آغاز پدیده وارونگی هوا، شاهد اخباری مبنی بر تعطیلی در شهرهای بزرگ بودیم. این تعطیلی‌ها البته همیشه در روزهایی که شاخص آلودگی عددی بالای ۳۰۰ را نشان می‌داد نصیب شهروندان می‌شد. گرچه بعد از شیوع پاندمی، به دلیل فشارهای ناشی از تعطیلات اجباری دوران پاندمی، چندان شاهد آن نبودیم؛ اما چه با تعطیلی و چه بدون آن، کارمندان در روزهای زیادی از سال که آلودگی هوا عدد قابل‌توجهی را نشان می‌دهد خودشان را به محل کار رسانده‌اند. اگرچه حضور آنها در محل کار، باعث پیشرفت کار شده اما نتایج تحقیقات و بررسی‌ها نشان می‌دهد که راندمان آنها در محل کار کاهش چشمگیری داشته است. تحقیقاتی که در دانشگاه کارولینای جنوبی انجام‌شده نشان می‌دهد که آلودگی هوا تأثیر مستقیمی بر کاهش راندمان کارکنان چند واحد اداری و اجرایی موردبررسی دارد.
چنانکه در این تحقیقات معلوم شده، کارکنان در روزهای آلوده تمایل بیشتری به استراحت در محل کار دارند. اپراتورها تا ۳۰ درصد کمتر به تلفن‌ها جواب می‌دهند. نتایج این تحقیقات پیش‌بینی می‌کند که در روزهای پاک، راندمان کارکنان تا شش درصد افزایش پیدا خواهد کرد. همچنین در این تحقیقات اشاره می‌شود که آلودگی هوا چطور با ورود به جریان خون کارکنان روی دستگاه عصبی آنها تأثیر می‌گذارد و علاوه بر خطرات جدی و فراوانی که روی سلامت آنها دارد، موجب خستگی زودرسشان شده و روی کاهش راندمان کاری هم مؤثر است.
تبعات اقتصادی آلودگی هوا
وقتی صحبت از تبعات اقتصادی آلودگی هوای تهران می‌شود، همه به هزینه‌های ناشی از مرگ‌ومیرها و همچنین هزینه‌های بهداشتی و درمانی فکر می‌کنند. بیشتر گزارش‌های منتشرشده از اثرات اقتصادی آلودگی هوا هم بر این مسئله تمرکز دارد. برای نمونه، دانشگاه استنفورد در سال ۲۰۱۹ گزارشی منتشر کرده که می‌گوید اثرات اقتصادی ناشی از آلودگی هوا در آمریکا چیزی حدود ۵ درصد تولید ناخالص ملی این کشور می‌شود. اما گزارش‌هایی هم وجود دارد که اثرات اقتصادی جانبی ناشی از آلودگی هوا را بررسی می‌کند؛ از جمله اثراتی که آلودگی هوا بر فضای کسب‌وکارها می‌گذارد. نیویورک‌تایمز در سال ۲۰۱۹ گزارشی منتشر کرده که در آن ادعا می‌کند آلودگی هوا روی آموزش و درآمدهای اقتصادی بنگاه‌های آموزشی و اقتصادی اثر مستقیمی می‌گذارد.
طبق این تحقیقات، وقتی میزان آلودگی هوا بالا باشد کارکنان ادارات یا دانش‌آموزان و دانشجویان با اختلال‌هایی در آموزش مواجه می‌شوند. این اختلال‌ها موجب می‌شود که بهره‌وری کاهش پیدا کند. همچنین به دلیل مشکلاتی که در مسئله سلامتی شهروندان پیش می‌آید، ممکن است مسئله بهره‌وری آموزشی و اقتصادی بنگاه‌ها در بلندمدت تهدید شود. نیویورک‌تایمز در همین گزارش می‌گوید که آلودگی هوا علاوه بر تهدید جانی شهروندان جهان، سالانه ۲۲۵ میلیارد دلار از اقتصاد جهان را هم نابود می‌کند. حوالی سال ۲۰۲۰ هم سازمان همکاری و اقتصاد بین‌المللی گزارشی منتشر کرده که در آن پیش‌بینی می‌کند در سال ۲۰۶۰ تعداد روزهای تعطیلی به دلیل آلودگی هوا به اوج خود می‌رسد و اقتصادی جهانی، سالانه مبلغ ۳.۷ میلیارد دلار تنها از محل آلودگی هوا آسیب می‌بیند. در ایران اما گزارش‌های دقیقی از میزان تأثیر آلودگی هوا بر از بین رفتن کسب‌وکارها وجود ندارد؛ تنها در سال ۲۰۱۶ بانک جهانی در گزارشی مدعی شده بود که ۲.۳ درصد از تولید ناخالص ملی ایران به خاطر آلودگی هوا از بین می‌رود.
چه کسب‌وکارهایی در معرض خطر قرار دارند؟
پاسخ به این سؤال که چه کسب‌وکارهایی بیش از بقیه تحت تأثیر آلودگی هوا قرار دارند، چندان راحت نیست. در واقع نمی‌توان دسته‌بندی مشخصی قرار داد و می‌توان گفت همه کسب‌وکارها از این پدیده متأثر می‌شوند. گرچه شدت این تأثیرات بر برخی بیشتر است. در بسیاری از گزارش‌هایی که منتشر می‌شود تأکید زیادی رو تأثیر مستقیم آلودگی هوا روی کشاورزی و کسب‌وکارهای متأثر از کشاورزی وجود دارد. مسئله‌ای که قابل‌چشم‌پوشی هم نیست؛ چون هم کشاورزان و کارکنان این صنعت به دلیل کار در فضای باز تحت تأثیر قرار می‌گیرند و هم اینکه محصولات کشاورزی ممکن است به دلیل آلودگی هوا از بین بروند. به‌جز این همه، کسب‌وکارهایی که در فضای باز انجام می‌شوند تأثیر بیشتری از این ماجرا می‌پذیرند. یکی دیگر از مهم‌ترین تأثیرهای آلودگی هوا روی کسب‌وکارها افزایش تعداد روزهای تعطیلی است. به‌جز ماجرای کاهش راندمان کارکنان به دلیل آلودگی هوا، افزایش تعداد روزهای تعطیلی هم دیگر موضوعی است که به کسب‌وکارها آسیب وارد می‌کند.
برهم‌کنش آلودگی هوا و پاندمی
مهم‌ترین دشمن کسب‌وکارها در سال‌های اخیر، پاندمی کرونا بوده؛ اتفاقی غیرقابل‌پیش‌بینی و ناگهانی که همه جنبه‌های زندگی در دنیا را تحت تأثیر قرار داد. سیاست‌های سخت‌گیرانه دولت‌ها در برقراری قرنطینه‌ها و تعطیلی اماکن در یکی دو سال اخیر، به کسب‌وکارهای زیادی ضربه زده است. نکته مهم اما اینکه در روزهای همه‌گیری کرونا اگر میزان آلودگی هوا هم زیاد باشد، باید احتمال ابتلا را بیشتر بدانیم. گزارش‌ها نشان می‌دهد که در روزهایی که آلودگی هوا بیشتر است، احتمال جابجایی ذرات در هوا هم بیشتر است و به این ترتیب، احتمال انتقال بیماری بالا می‌رود. کرونا یکی از مهم‌ترین دلایل ضربه زدن به ذخیره نیروی انسانی شرکت‌ها و کسب‌وکارها در یکی دو سال اخیر بوده است. این مسئله در روزهای آلوده‌تر احتمال و امکان بیشتری دارد و به این ترتیب، روزهای سخت‌تری را می‌تواند برای کسب‌وکارها رقم بزند.
مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها برای هوای پاک
سالانه اجلاس و نشست‌های زیادی در سرتاسر دنیا برای هشدار درباره وضعیت آلودگی هوا برپا می‌شود. معروف‌ترینش در سال‌های اخیر در گلاسکو برگزار شد که یکی شکست تمام‌عیار در جهت پیشبرد سیاست‌های سبز دولت‌ها بوده است. به نظر می‌رسد علیرغم تبلیغات و آگاهی‌رسانی‌های صورت‌گرفته، هنوز از سوی دولت‌ها مسئله آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی جدی گرفته نمی‌شود. در این میان، شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی که ممکن است از این رهگذر آسیب ببینند تلاش می‌کنند تا با تعریف پروژه‌هایی در حوزه مسئولیت اجتماعی‌شان کاری کنند که آلودگی هوا کمتر شود. حداقل می‌توانند به میزانی که کسب‌وکار خودشان هوا را آلوده می‌کنند در جهت بهبود وضعیت گام بردارند. اقدامی ضروری که البته کافی به نظر نمی‌رسد چرا که باید تلاش شود تا مطالبه برای هوای پاک به یک مطالبه و باور عمومی در دنیا تبدیل شود.
معرفی پنج گروه از مشاغل سازگار با محیط زیست
