مسابقات فرمول یک؛ تاریخچه، حوادث و قهرمانان  

مسابقات اتومبیل‌رانی جایزه بزرگ یا مسابقات فرمول یک (به انگلیسی Formula One)، مشهورترین مسابقات اتومبیل‌رانی در سرتاسر دنیاست که هرساله تماشاگران زیادی را از نقاط مختلف دنیا برای دیدن رقابت میان بزرگان این رشته به شهرهای بزرگ دنیا می‌کشاند.

در سال ۱۹۰۶ میلادی اولین مسابقه اتومبیل‌رانی جایزه بزرگ در فرانسه برگزار شد. مسابقه‌ای که در آن ۳۲ اتومبیل، مسیر ۱۰۴ کیلومتری مسابقه را در دو روز طی کرده و در آخر، خودروی رنو با راننده مجارستانی خود، برنده این دیدار شد.

در آن زمان کسی گمان نمی‌کرد که این مسابقات ساده، روزی تبدیل به یکی از بزرگترین رقابت‌های خودرو و موتور در جهان شود. اما مسابقات فرمول یک به صورت رسمی و به شکلی که امروز شاهد آن هستیم از سال ۱۹۵۰ آغاز شد و تا امروز با هیجان ادامه داشته است. اجازه بدهید در ادامه بگوییم که اصلاْ …

مسابقات فرمول یک چیست؟

مسابقات فرمول یک در حقیقت رقابت میان خودروهای اسپرت مخصوص این مسابقه است. «چرخ-باز» یا (Open Wheel Cars) نام خودروهای مسابقات فرمول یک است که برخلاف خودروهای استاندارد و معمولی که چرخ‌ها در زیر سپر قرار می‌گیرند، در این خودروها چرخ‌ها در پهلوی خودرو و جدا از بدنه قرار گرفته‌اند.

این خودروها به صورت تک سرنشین در رقابت برای کسب عنوان اول در جهان به مصاف هم می‌روند. این رانندگان پیش از این باید در مسابقات سطح پایین‌تر اتومبیل‌رانی شرکت کنند تا تجربه و مهارت کافی برای حضور در مسابقات فرمول یک را پیدا کنند. این مسابقات محل حضور بهترین‌های این رشته است.

مسابقات فرمول یک مانند هر رشته دیگری دارای قوانین و ضوابط خاصی است. آیین‌نامه ورزشی که به روند شروع و پایان مسابقه و مسیرها می‌پردازد و آیین‌نامه فنی که اطلاعات مربوط به مباحث فنی خودرو مانند موتور و سیستم تعلیق و دنده‌ها را مشخص می‌کند.

مسابقات Formula One تنها رقابت میان راننده‌ها نیست. بلکه سازندگان خودروها هم در حقیقت با نشان دادن برتری خودروهایشان در بخش مشخصات فنی، به رقابت می‌پردازند. به همین دلیل تعداد زیادی از اسپانسرها و حامیان مالی مختلف برای حمایت از هر تیمی وارد این رقابت‌ها می‌شوند و تنور مسابقات را گرم‌تر خواهند کرد. هر دور مسابقه فرمول ۱ را یک گرن‌پری می‌نامند.

نگاهی به تاریخچه مسابقات فرمول یک

برای توضیح تاریخچه فرمول یک باید این مسابقات را در دو بخش خودروهای نسل قدیم و خودروهای مدرن بررسی کنیم تا نگاه دقیق‌تری نسبت به این مسابقات پیدا کنیم. 

خودروهای نسل قدیم

اولین دوره رقابت‌های فرمول یک به صورت رسمی در سال ۱۹۵۰ برگزار شد. با وجود فرمت کلی و یکسان خودروهای فرمول یک، تفاوت خودروهای اولیه با نمونه‌های امروزی بسیار زیاد است.

خودروهای قدیمی، فرمی طولانی داشتند که صندلی راننده در انتهای بدنه قرار داشت. موتور خودرو در زیر یک کاپوت بلند و بزرگ قرار می‌گرفت. در آن سال راننده خودروی آلفارومئو ۱۵۸ توانست با خودروی ۸ سیلندر ۱.۵ لیتری خود که قدرتی معدل ۳۵۰ اسب‌بخار داشت، تمامی ۶ گرن‌پری آن سال را با برتری به پایان برساند.

در آن زمان توجه مسابقات تنها به راننده‌ها و مهارت آن‌ها بود. اما از پایان دهه ۱۹۵۰ جایزه‌ای برای خودروساز نیز در نظر گرفته شد. در آن سال‌ها آلفارومئو، مرسدس بنز و مازراتی برای تولید بهترین خودروهای فرمول یک با هم رقابت می‌کردند.

۱۸ سال پس از اولین مسابقه F1، تغییری انقلابی در فرم خودروها رخ داد. در سال ۱۹۶۸ خودروها شروع به استفاده از باله‌های آیرودینامیکی بزرگ کردند. نتیجه اما یک فاجعه بزرگ در تاریخ این رقابت‌ها را رقم زد. باله‌های چند متری نتوانست آن‌طور که انتظار می‌رفت عمل کند و منجر به مرگ ۵ راننده بزرگ مسابقات فرمول یک از جمله «جیمی کلارک» شد. به دنبال این اتفاق استفاده از این باله‌ها ممنوع شد. 

خودروهای مدرن

از ابتدای دهه ۱۹۷۰ خودروهای فرمول یک، طرحی شبیه به خودروهای امروزی گرفتند. در آن سال‌ها رقابت میان خودروسازان بریتانیایی و ایتالیایی برای قدرت بیشتر خودرو و آیرودینامیک داغ شده بود.

در سال ۱۹۷۶ یک اتفاق دراماتیک برای دو قهرمان بزرگ آن سال‌ها یعنی «جیمز هانت» انگلیسی و «نیکی لائودا» اتریشی رخ داد. در طول مسابقه فرمول یک که در آلمان برگزار می‌شد، خودروی فراری لائودا در پیست نوربرگ رینگ، دچار حادثه شد و آتش گرفت. لائودا در حالیکه به شدت آسیب دیده بود از خودرو خارج شد و علاوه بر آسیب شدید به ریه، قسمتی از صورتش نیز دچار سوختگی شدید شد.

لائودا که پیش از این در مسابقات سال ۱۹۷۵ مقام قهرمانی را کسب کرده بود، ۶ هفته بعد از حادثه مجدداً در مسابقه جایزه بزرگ ایتالیا شرکت کرد و به مقام چهارم رسید. او که امید اول قهرمانی مسابقات آن دوره بود، در مسابقات بعدی در امریکا و کانادا هم توانست امتیاز بگیرد و سرانجام در آخرین مسابقه در ژاپن به دلیل جاری شدن اشک‌هایش نتوانست مسابقه را به آخر برساند و در نهایت با اختلاف یک امتیاز قهرمانی را به جیمی هانت واگذار کرد و دوم شد.

در سال ۱۹۷۷ رنو برای اولین بار موتور توربو شارژ را وارد مسابقات کرد. با اینکه در دور اول مسابقات رنو خیلی قابل اعتماد ظاهر نشد و به دلیل بلند شدن دود از موتورش لقب «قوری زرد» را گرفت، اما کم‌کم با توجه به عملکرد خوب موتور توربو شارژری، تیم‌های دیگر هم به استفاده از آن فکر کردند.

در سال ۱۹۸۱، مک لارن با استفاده از فیبر کربن به جای شاسی فلزی، وزن خودروی خود را کم کرد و با موفقیت این خودرو، استفاده از فیبر کربن تبدیل به یک استاندارد در ساخت خودروهای فرمول یک شد.  

سال ۱۹۹۴ یکی از سال‌های به یاد ماندنی مسابقات فرمول یک لقب گرفت. در این سال «آیرتون سنا» قهرمان برزیلی ۳ دوره مسابقات جایزه بزرگ دنیا، در یک تصادف مرگبار جان خود را از دست داد. به دنبال مرگ او، سخت‌گیری‌های فراوانی برای اضافه کردن سیستم‌های ترمز و تعلیق فعال در خودرو و تغییرات در پیست‌های گرن‌پری انجام شد. «مایکل شوماخر» معروف اولین قهرمانی فرمول یک خود را در همین سال به دست آورد.

در دهه ۲۰۰۰ با اضافه کردن باله‌های قابل تنظیم و کم‌کردن دور موتور، قوانین این مسابقات سخت گیرانه‌تر شد. از ابتدای سال ۲۰۱۴ موتور ۸ سیلندر V شکل ۲.۴ لیتری معروف خودروهای فرمول یک جای خود را به موتور ۶ سیلندر V شکل ۱.۶ لیتری داد. با اضافه شدن تکنولوژی KERS به هنگام ترمز در چرخش، میزان انرژی هدر رفته، ذخیره شده و در هنگام شتاب‌گیری مجدد به کمک راننده می‌آمد.

در سال‌های اخیر موتورهای کوچک هیبریدی برای جذاب‌تر شدن مسابقات پا به میدان گذاشته‌اند که مرسدس بنز پیشگام این داستان است. قوانین مسابقات فرمول یک برای سال ۲۰۲۱ تغییرات اساسی خواهد داشت. گفته می‌شود در این دوره از مسابقات تمرکز بر روی موتورهای هیبریدی است.

میدان مسابقات فرمول یک

میدان مسابقات فرمول یک، جاده‌ای مستیقیم در پیست مسابقات است که خط شروع در آن قرارداد. در کنار مسیر مستقیم مسابقه و خط آغاز، معمولا «پیت لین» قرار دارد که رانندگان از آن برای بنزین زدن و تعویض تایر در طول مسابقه استفاده می‌کنند. هرچند که از سال ۲۰۱۰ به بعد خودروها مجاز نیستند که در طول مسابقه سوختگیری انجام دهند.

پیست‌های مسابقه فرمول یک معمولا در جهت عقربه‌های ساعت تنظیم می‌شوند چرا که پیست‌هایی که مسیری بر خلاف عقربه‌های ساعت طراحی شده‌اند، پیچ‌هایشان در سمت چپ راننده قرار می‌گیرد. همین موضوع باعث می‌شود که رانندگان در هنگان دور زدن دچار گردن درد‌های شدید شوند چرا که سرعت بالای خودروهای و این پیچ‌ها باعث می‌شود که سر رانندگان با نیروی زیادی به سمت مخالف پرتاب شود. بسیاری از پیست‌های فرمول یک به دلیل پیچ‌هایی که دارند معروف شده‌اند مانند پیست اسپافرانکورچمپس که پیچ روژ آن شهرت جهانی دارد و یا پیچ پارابولیکا در پیست اتومبیل‌رانی نشنال مونزا.

بیشتر پیست‌های که از آن‌ها استفاده می‌شود، مخصوص مسابقه فرمول یک ساخته شده‌اند. تنها پیستی که واقعا در خیابان‌های شهری قرار دارد پیست موناکو است که میزبان مسابقات گرندپری موناکو است.

قهرمان‌های فرمول یک

آیرتون سنا، راننده برزیلی ۳ بار عنوان قهرمانی در مسابقات فرمول یک را در کارنامه خود دارد. او با ۶ بار برد در گرن‌پری موناکو رکورددار بیشترین برد در این مسابقات است. اگر در سن ۳۴ سالگی و در گرن‌پری سن مارینو جان خود را از دست نمی‌داد، شاید اکنون قهرمان افسانه‌ای این رقابت‌ها بود.

مایکل شوماخر آلمانی یکی از معروفترین راننده‌های مسابقات فرمول یک است که تاکنون ۷ بار برنده این رقابت‌ها شده است. شوماخر بیشترین پیروزی‌ها را در رقابت‌های جایزه بزرگ و بیشترین پیروزی در طول یک فصل را به خود اختصاص داده است. او در سال ۲۰۱۳ به هنگام اسکی دچار حادثه شد و به کما رفت. خوشبختانه بعد از مدتی از حالت کما خارج شد ولی دیگر در مسابقات فرمول ۱ شرکت نکرد.

خوان مانوئل فانگیو ملقب به آل چوکا ستاره رانندگی آرژانتینی است که توانسته ۵ بار عنوان قهرمانی مسابقات فرمول یک را از آن خود کند. او رکورد بیشترین قهرمانی در مسابقات اتومبیل‌رانی بین‌المللی را دارد که برای ۴۶ سال کسی نتوانست آن را از او بگیرد. او با پیروزی در ۲۴ مسابقه در ۵۱ گرن‌پری، بالاترین درصد پیروزی را در اختیار خود گرفت. فانگیو در سال ۱۹۹۵ در سن ۸۴ سالگی درگذشت.

جکی استوارت راننده اسکاتلندی در دوره‌ای موفق به کسب ۳ بار قهرمانی فرمول یک شد که به دلیل امنیت پایین خودروها، رانندگان زیادی جان خود را از دست می‌دادند. او در سال ۱۹۷۳ با سرعت ۲۷۰ کیلومتر به گارد اطراف پیست برخورد کرد و بعد از آن دیگر نتوانست در هیچ مسابقه‌ای شرکت کند. بعد از آن استوارت تمام تلاشش را برای بالا بردن امنیت رانندگان فرمول یک به کار برد که نتیجه‌اش اولویت ایمنی برای رانندگان این مسابقات شد.

آلن پراست فرانسوی رکورد بیشترین قهرمانی را در سال‌های ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۱ دارد. او با ۴ عنوان قهرمانی در فرمول یک، اولین راننده فرانسوی بود که به این افتخار نائل شد.

سباستین فتل آلمانی تاکنون توانسته ۴ بار قهرمان مسابقات فرمول یک شود. او که عنوان جوان‌ترین راننده‌ای که توانسته قهرمان فرمول یک شود را در اختیار دارد، اکنون با ۳۴ سال سن هنوز برای کسب افتخارات بیشتر زمان دارد.

گفتیم که در مسابقات فرمول یک تنها رانندگان نیستند که جایزه می‌گیرند، بلکه تیم خودروسازی نیز برای ساخت خودروی خود جایزه‌ای دریافت خواهد کرد. در طول این سال‌ها فراری، مک لارن، مرسدس بنز و رنو بیشترین جوایز را به خود اختصاص داده‌اند.