ساسات چیست و در اتومبیل چه وظیفه‌ای دارد؟ این سوالی است که در این مطلب به طور مفصل به آن خواهیم پرداخت. اساس کار موتورهای احتراقی همانطور که از نامشان برداشت می‌شود، انفجار و تامین انرژی از طریق این انفجار است. انفجار مذکور که در اتاقک احتراق صورت می‌گیرد، حاصل تراکم مخلوط سوخت و هوا در اتاقک احتراق و جرقه زنی شمع‌ها است. اتاقک احتراق نیز به محفظه درون سیلندرها گفته می‌شود که بین پیستون‌ها و پیستون‌ها قرار می‌گیرد.
با این حال، کیفیت این انفجار که همه عملکرد موتور به آن وابسته است، اهمیت بسیاری دارد و اجزای مختلف موتور همواره در تلاش هستند که این انفجار به بهترین شکل اتفاق افتد. یکی از سیستم‌هایی که در این تلاش سهم مهمی ایفا می‌کند، سیستم سوخت‌رسانی است. سیستم سوخت‌رسانی خود از اجزای مختلفی تشکیل شده است که هریک وظیفه‌ای دقیق را برعهده دارند.
سیستم سوخت‌رسانی به دو دسته کاربراتوری و انژکتوری تقسیم می‌شود. اما درواقع به دلیل وظایف مهم سیستم سوخت‌رسانی، امروزه کاربراتورها با انژکتور جایگزین شدند. سیستم‌های کاربراتوری و انژکتوری از بعضی اجزای مشترک تشکیل می‌شوند، همچنین برخی از اجزای اختصاصی. ساسات یکی از قطعات مربوط به سیستم‌های کاربراتوری است که امروزه در خودروها کاربرد ندارد.
ساسات چیست و در خودرو چه کاربردی دارد؟
ساسات را می‌توان در یک جمله به عنوان ضامن دریچه هوای کاربراتور تعریف کرد. این قطعه کوچک که در زبان انگلیسی CHOKE VALVE نامیده می‌شود، در درجه اول به راحت‌تر روشن شدن خودرو در هوای سرد و روزهای زمستانی کمک می‌کند. برای توضیح کامل‌تر ابتدا ارائه توضیحاتی خلاصه درمورد سوخت‌رسانی کاربراتوری خالی از لطف نخواهد بود.
به‌طور کلی، برای دست یافتن به یک احتراق خوب و کامل در سیلندرها، باید مخلوط سوخت و هوا، با درصدی دقیق و مشخص درون محفظه احتراق ریخته شوند. هر چه این درصد و میزان مخلوطی که وارد اتاقک احتراق می‌شود دقیق‌تر باشد، انفجار کامل‌تری خواهیم داشت و بازده موتور بالاتر می‌رود. اما میزان مخلوطی که موتور به آن نیاز دارد و درصد این مخلوط معمولاً در شرایط مختلف موتور تغییر می‌کند. در واقع، حالت ایده‌آل نسبت سوخت و هوا در شرایط آب و هوایی مختلف و با شرایط متفاوت سوخت برای موتور تغییر می‌کند.
برای تامین این ایده‌آل در شرایط مختلف، در سیستم‌های کاربراتوری، از کاربراتور و در سیستم‌های انژکتوری از انژکتور استفاده می‌شود. به این ترتیب که کاربراتو حین انجام وظیفه خود، شرایط سوخت را در هر موقعیتی متناسب با شرایط موتور تنظیم و مخلوط سوخت و هوا را به نسبت مناسب موتور تهیه کرده به سمت آن ارسال می‌کند. بنابراین کاربراتور را باید تنظیم کننده شرایط مخلوط سوخت و هوا نیز بدانیم.
بیشتر بخوانید: ایربگ یا کیسه هوا چیست؟
در تمامی کاربراتورها سه قسمت اصلی ورودی هوا، خروجی مخلوط سوخت و هوا و مجرایی بین این دریچه که مخلوط سوخت و هوا در آن تشکیل می‌شود (ونتوری)، وجود دارند. در این بین، ونتوری در میانه راه باریک‌تر می‌شود تا شرایط برای عملکرد کاربراتور فراهم شود. روند کار کاربراتور به این شکل است که، سوخت توسط پمپ مخصوصش از ژیگلور یا ورودی سوخت به ونتوری می‌ریزد و هوا نیز از ورودی مربوط به خود به سمت این قسمت هدایت می‌شود.
وقتی هوا به ونتوری وارد می‌شود، سرعت آن بیشتر و فشارش کاهش می‌یابد. کاهش فشار هوا منجر به فراهم آمدن فضای لازم برای اضافه شدن سوخت می‌شود. با ورود سوخت، مخلوط مورد نیاز موتور تامین شده و از خروجی مسیر، درون سیلندر می‌ریزد. خروجی که دریچه‌ی گاز نام دارد، با فشار بیشتر پدال گاز بازتر شده و اجازه‌ی ورود مخلوط بیشتری را به درون سیلندر می‌دهد. به این ترتیب، مخلوط سوخت و گاز متناسب با نیاز موتور و با درصدی صحیح توسط کاربراتور تامین می‌شود.
اما در این روند، وظیفه ساسات این است که مانند یک شیر یا ضامن، مسیر و میزان ورود هوا به کاربراتور را کنترل کند. این کار با مدیریت دریچه هوای این سیستم صورت می‌گیرد. به این ترتیب که، ساسات هر زمان که لازم باشد، دریچه هوا را بسته نگه می‌دارد تا مخلوط غلیظ‌تری از سوخت و هوا وارد محفظه احتراق سیلندر شود. موتور معمولاً در زمان‌هایی که هوا سرد است، نیاز به مخلوط غلیظ‌تر با درصد سوخت بیشتر دارد. ساسات در این مواقع وارد عمل شده و به وظیفه خود جامه عمل می‌پوشاند.
چرا خودروهای کاربراتوری در هوای سرد به ساسات نیاز دارند؟
اما در این بین یکی از سوالاتی که ایجاد می‌شود، نیاز موتور به مخلوطی با غلظت بیشتر در هوای سرد است. پاسخ به این سوال بر اهمیت وجود ساسات خواهد افزود.
در توضیح بیشتر باید گفت، در سیستم‌های کاربراتوری، سوخت در مسیر حرکت خود از ورودی سوخت کاربراتور به سمت ونتوری، با دیواره سرد کاربراتور در تماس خواهد بود و این سرما منجر به تقطیر سوخت می‌شود. لذا غلظت مخلوط پایین می‌آید. به این مورد باید خروج مخلوط از ونتوری و ریختن آن به منیفولد را نیز درنظر گرفت که باز هم سرمای مسیر باعث رقیق‌تر شدن مخلوط می‌شود.
این شرایط با افزایش غلظت مخلوط و میزان سوخت از ابتدا، تعدیل شده و غلظت مخلوط به حد ایده‌آل موتور نزدیک می‌شود. این نیاز که تنها برای شروع به کار موتور در هوای سرد ضروری است، با ورود سوخت بیشتر به کاربراتور برطرف می‌شود. باتوجه به این حقیقت که پس از روشن شدن موتور و احتراق‌های پی‌‌در‌پی دمای آن بالا رفته و سرمای محیط تاثیری بر مخلوط سوخت و گاز و غلظت آن نخواهد داشت، متوجه نیاز موتور به سوخت بیشتر در هوای سرد خواهیم شد.
به همین دلیل گفته می‌شود که ساسات برای مدت کوتاهی مسیر ورود هوا به کاربراتور را بسته نگه دارد. با فعال شدن ساسات، کاربراتور، مخلوط مورد نیاز سیلندر را به صورت بخار خشک که حالت ایده‌آل موتور در این شرایط است به سیلندر رسانده و احتراق مناسب با انرژی کافی برای شروع به کار موتور اتفاق می‌افتد.
در واقع، بسته ماندن این درچه توسط ساسات که بالای ونتوری ثابت کاربراتور قرار دارد، مکش سوخت کاربراتور را افزایش داده و مخلوط غلیظ‌تری را در اختیار موتور قرار می‌دهد.
بیشتر بخوانید: علت روشن شدن چراغ چک ماشین چیست؟
آشنایی با انواع ساسات
ساسات نیز مانند بسیاری دیگر قطعات خودرو انواع مختلفی دارد. در واقع این انواع مختلف، وابسته به نوع عملکرد این قطعه می‌شود. به این ترتیب که ساسات‌های قدیمی‌تر به صورت مکانیکی انجام وظیفه می‌کردند و ساسات‌های جدیدتر به صورت خودکار عمل می‌کند. بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که دریچه هوای کاربراتور به دو حالت مکانیکی یا خودکار باز و بسته می‌شود.
باید اضافه کرد که ساسات خودکار را شاید همچنان در بعضی خودروهای کاربراتوری شاهد باشیم، اما نوع مکانیکی را تنها می‌توان در خودروهای کاربراتوری بسیار قدیمی‌تر (که تولیدشان معمولاً متوقف شده است) دید. پیکان نمونه خوبی برای این خودروها است.
در ادامه روند کار و اجزای انواع ساسات را بررسی می‌کنیم.
۱ – ساسات مکانیکی
در این نوع ساسات، همانطور که از نامش مشخص می‌شود، همه چیز به صورت دستی انجام شده و تحت کنترل راننده است. به این معنی که، بستن دریچه هوای کاربراتور به صورت دستی و با اختیار راننده انجام می‌شود.
اگر تجربه سواری با پیکان را داشته باشید، متوجه چنین موردی شده‌اید. دکمه‌ای که جایی نزدیک داشبورد تعبیه می‌شود و راننده هنگام خاموش یا روشن کردن خودرو، این دکمه را می‌فشارد یا رها می‌کند. این دکمه یا ضامن به دریچه ساسات متصل است و راننده با کشیدن آن، مسیر هوای ورودی به کاربراتور را مسدود می‌کند.
پس از استارت خوردن و گرم شدن موتور، راننده دکمه ساسات را رها کرده تا دریچه هوای کاربراتور باز شود و موتور به فعالیت عادی خود بازگردد. درصورت فراموشی کشیدن دکمه ساسات‌های مکانیکی در سرما، راننده با روشن کردن خودرو با مشکل مواجه خواهد شد.
۲ – ساسات خودکار
از آنجا که این نوع ساسات کمی جدیدتر از نوع قبلی است، احتمال مواجه شدن تان با آن بیشتر است. چرا که این نوع ساسات در پراید‌ها و پژوهای کاربراتوری دیده می‌شود.
برای فعالیت این نوع ساسات، از ابتدا تنظیماتی مشخص روی منیفولد‌های خروجی و ورودی هوا صورت می‌گیرد. اجزای این نوع ساسات عبارتند از:
- پوسته
- پیستون
- فنر ترموستاتی
- دریچه
اجزای ساسات خودکار درون پوسته آن قرار دارند که در یک سمتش دریچه‌ای تعبیه می‌شود. مکش هوای سرد درون منیفولد ورودی، فنر کوک شده و پیستون را به سمت دریچه هدایت کرده آن را می‌بندد. اما پس از گرم شدن موتور، گرمای منیفولد خروجی، فنر را رها کرده و دریچه ساسات نیز باز می‌شود.
بیشتر بخوانید: انواع رنگ دود گزوز به چه معنی است؟
جایگزین ساسات در خودروهای انژکتوری چیست؟
گفته شد که ساسات در خودروهای انژکتوری کاملا حذف شده است. اما باتوجه به اهمیت ساسات این سوال ایجاد می‌شود که در غیاب آن، چه قطعه یا قطعات وظیفه مهم تنظیم درصد مخلوط سوخت و هوا در شرایط مختلف را بر عهده دارند.
باید گفت در خودروهای انژکتوری، وظایف ساسات به صورت خودکار به به ECU سپرده می‌شود. البته در این امر قطعات دیگری به ECU کمک می‌کنند.
اجزایی که در این سیستم جدید وظیفه ساسات را برعهده داشته و به منظور سهولت استارت خوردن و روشن شدن موتور در شرایط مختلف به‌کار می‌روند، عبارتند از:
- سنسور دمای آب
- سنسور دور موتور
- استپر موتور
- سنسور دریچه گاز
این سنسورها وظیفه دارند شرایط موتور و محیط را در هر لحظه برای ECU مخابره کنند. مرکز پردازش اطلاعات مرکزی یا همان ECU نیز اطلاعات مربوط به دمای آب، دریچه گاز و دور موتور را بررسی کرده و دستورات لازم را به استپر که عملگرای معادل ساسات است فرستاده تا شرایط ایده‌آل موتور را در مخلوط سوخت و هوا فراهم آورد.
علائم خرابی ساسات چه هستند؟
خوشبختانه علائم خرابی ساسات کاملا مشخص و ثابت هستند. خرابی ساسات در بین مکانیک‌ها به گیر کردن ساسات معروف است. علائم این مشکل عبارتند از:
- پایین آمدن دور موتور منجر به خاموش شدن آن می‌شود (این اتفاق ممگن است حتی در دمای بالا رخ دهد و ربطی به سرما ندارد)
- موتور بلافاصله بعد از روشن شدن خاموش می‌شود
- افزایش غیر عادی مصرف سوخت
خرید لوازم جانبی و قطعات یدکی خودرو
در یک توضیح کلی باید افزود در خودروهای کاربراتوری، هر مشکلی در خودرو که به دلیل تنظیم نادرست مخلوط سوخت و هوا باشد می‌تواند به خرابی ساسات مربوط شود. چرا که ساسات به صورت مستقیم بر درصد اختلاط سوخت و هوا نقش دارد.
