در هر خودرو سیستم‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام از آنها وظیفه خاصی را بر عهده دارند. این موارد از اجزا و قطعات گوناگونی تشکیل شده‌اند که وجود همه آنها برای به حرکت درآمدن هر خودرو لازم است؛ به عنوان مثال سیستم برق خودرو وظیفه انتقال این انرژی به محرک و باقی قسمت‌های اصلی یک خودرو را دارد که این کار از طریق تجهیزات مختلفی مانند ای‌سی‌یو انجام می‌شود. قطعه‌ای که پیشرفت تکنولوژی امروز آن را جایگزین وسیله‌ای قدیمی‌تر به نام دلکو کرده است. اینکه دلکو چیست و چگونه کار می‌کرده و اصولا چرا این قطعه به مرور زمان از سیستم برق اتومبیل‌ها حذف و ابزاری مدرن جای آن را گرفته، سوالاتی است که در ادامه به آنها پاسخ خواهیم داد.
کاربرد دلکو چیست؟
سیستم تغذیه الکتریکی یک ماشین جریان برق مستقیم را از باطری گرفته، از دلکو عبور داده و به شمع‌ها می‌رساند تا آنها عمل جرقه‌زنی را در سیلندر خودرو انجام دهند. پروسه جرقه زدن در موتورهای درون‌سوز اهمیت بسیار زیادی دارد چرا که در صورت درست انجام شدن آن، عملیات احتراق سوخت کامل انجام خواهد گرفت و هرچقدر این کار در یک سیلندر بهتر انجام شود، بازده موتور افزایش یافته و کارآیی آن بیشتر می‌شود.
اما وظیفه اصلی و کاربرد دلکو در این میان چیست؟ عمل باز و بسته شدن سوپاپ‌ها برنامه زمانی مشخصی دارند که این زمان‌بندی به نحوه حرکت پیستون‌ها و آماده شدن ترکیب سوخت و هوا در درون سیلندرها وابسته است. به همین دلیل جرقه‌زنی در شمع‌ها به صورت همزمان انجام نمی‌شود. به این ترتیب نیروی الکتریسیته قبل از رسیدن به شمع‌ها باید به ولتاژ مناسب و مفیدی برسد تا با زمان‌بندی دقیق بین آنها تقسیم شود. عمل تنظیم ولتاژ را کوئل انجام می‌دهد، اما وظیفه توزیع نیروی الکتریسیته بر عهده دلکو است. این قطعه برنامه زمانی توزیع انرژی برق بین شمع‌ها را با قطع و وصل کردن جریان منظم می‌کند و به طور خلاصه، می‌توان گفت که وظیفه اصلی دلکو توزیع و پخش نیروی برق بین تک‌تک شمع‌ها برای حاصل شدن عملیات جرقه‌زنی خودرو به طور کامل و بدون مشکل است.
برای همین در زبان انگلیسی به این قطعه «Distributor» گفته می‌شود که به معنی توزیع کننده و تقسیم کننده است. لازم به ذکر است که کلمه «Delco» مخفف عبارت Dayton Engineering Laboratories Co بوده که نام اولین شرکت سازنده این قطعه در جهان است.
نحوه عملکرد دلکو به چه شکل است؟
برای آگاهی دقیق از عملکرد این قطعه باید ابتدا با نحوه کار موتور آشنا شویم. امروزه اغلب موتورهای درون‌سوز ۴ زمانه هستند؛ یعنی فرآیند تولید قدرت در این موتورها در چهار مرحله انجام می‌گیرد که به شرح زیر است:
- مرحله اول: مکش یا تنفس که در آن مخلوط سوخت و هوا وارد سیلندر می‌شود
- مرحله دوم: که به آن تراکم گفته می‌شود با حرکت پیستون به سمت بالا در درون سیلندر مخلوط سوخت و هوا فشرده می‌شود
- مرحله سوم: پس از آن که مخلوط مورد نظر به شرایط ایده‌آل برای سوختن رسید، شمع‌ها جرقه زده و احتراق صورت می‌گیرد
- مرحله آخر: این مرحله تخلیه نام دارد و دود ناشی از احتراق از سیلندر خارج می‌شود
در طی این چهار مرحله و یک سیکل کاری در سیلندر، پیستون بالا و پایین رفته و به وسیله شاتون، حرکت دورانی میل لنگ را به وجود می‌آورد. سپس میل لنگ نیروی تولید شده را به جعبه دنده و تسمه تایم منتقل می‌کند. تسمه تایم نیز حرکت میل بادامک را کنترل می‌کند. میل بادامک یا میل سوپاپ مراحل مکش و تخلیه را در سیلندر مدیریت می‌کند و این روند به صورت متناوب در سیلندرهای کنار هم صورت می‌گیرد؛ یعنی اگر مثلاً سیلندر شماره یک در حالت تراکم قرار دارد، سیلندر شماره ۲ در مرحله تخلیه بوده و به این ترتیب، عمل جرقه زدن به طور متناوب انجام می‌شود.
تنظیم زمانی این احوالات توسط دلکو صورت می‌گیرد که کاملاً به باز و بسته شدن سوپاپ‌ها وابسته است. دلکو به کمک میل سوپاپ که گاهی به آن میل دلکو نیز گفته می‌شود، این زمان‌بندی را تنظیم می‌کند و در واقع مثل یک کلید قطع و وصل برق است. فرمان این قطع و وصل توسط میل دلکو داده می‌شود و همانطور که متوجه شدید چرخش میل دلکو تحت تاثیر حرکت دورانی میل لنگ بوده که حرکت خود این قطعه نیز به حرکت عمودی پیستون و شاتون بستگی دارد. لازم به ذکر است در موتورهای چهار زمانه بعد از هر دو دور حرکت میل لنگ، میل دلکو یک دور می‌چرخد.
بیشتر بخوانید: نشت مایعات خودرو به چه دلیل است؟
دلکو از چه اجزایی تشکیل شده است؟
این قطعه با ابعاد نه چندان بزرگ، ساختار و طراحی ساده و هوشمندانه‌ای دارد. تکنولوژی ساخت دلکوهای تمام موتورها تقریباً شبیه به هم بوده و تنها کمی تفاوت جزیی با یکدیگر دارند. تعداد خروجی‌های دلکو به اندازه تعداد سیلندرهای خودرو است.
قطعات تشکیل‌دهنده دلکو عبارتند از:
- بدنه دلکو که نگهدارنده اجزای مختلف آن است.
- درب دلکو که معمولا از یک ماده عایق در برابر حرارت و الکتریسیته مانند کائوچو یا باکالیت ساخته می‌شود.
- صفحه ثابت که با دو پیچ به بدنه دلکو بسته می‌شود.
- صفحه متحرک که بر روی صفحه ثابت قرار گرفته و پلاتین‌ها روی آن نصب می‌شوند.
- پلاتین متحرک یا مثبت که با استفاده از یک پین لولایی عایق به پلاتین ثابت یا منفی وصل شده و پلاتین منفی نیز با یک پیچ به صفحه متحرک دلکو بسته می‌شود.
- خازن که معمولاً از ورقه‌های بسیار نازکی از جنس قلع آغشته به پارافین یا میکا ساخته می‌شود.
- بادامک که تعداد آن برابر با تعداد سیلندرهای موتور بوده و اگر یک بادامک برش عرضی داده شود خواهید دید که تعداد اضلاع آن برابر با تعداد سیلندر خودرو است؛ یعنی در موتور ۴ سیلندر ۴ گوش و در موتور ۶ سیلندر ۶ گوش است.
- میل دلکو که در بخش مرکزی آن قرار دارد و پلاتین‌ها و صفحات روی آن قرار می‌گیرد.
- پرهای میل دلکو که به وسیله یک خار به انتهای میل وصل شده و آن را به حرکت در می‌آورد.
- بوش میل دلکو که دورتادور آن را پوشانده و از میل محافظت می‌کند.
- وزنه‌ها که به میل وصل می‌شود.
- فنرها که به وزنه متصل شده و حرکت آنها را کنترل می‌کنند.
- آوانس مکشی که به بغل دلکو وصل می‌شود و از یک محفظه غیرقابل نفوذ هوا و یک دیافراگم تشکیل شده است. یک طرف دیافراگم توسط یک لوله به قسمت بالای دریچه گاز کاربراتور و طرف دیگر به وسیله یک میله رابط به صفحه متحرک وصل می‌شود.
- آوانس مکانیکی که در قسمت پایین دلکو قرار گرفته و میل بادامک را به گردش در می‌آورد.
- چکش برق یا روتور که در قسمت انتهای محوری که بادامک پلاتین بر روی آن نصب شده قرار می‌گیرد.
- پیچ تنظیم که بین پلاتین‌ها نصب می‌شود.
- زغال که در زیر درب قرار دارد.
مهم‌ترین قطعه در ساختار دلکو چکش برق است؛ این بخش جریان الکتریسیته را که از کوئل به دلکو وارد می‌شود با قطع و وصل کردن پلاتین‌ها به طرف هر یک از شمع‌ها در زمان‌بندی مشخص خود هدایت می‌کند. در واقع، چکش برق یک پل ارتباطی میان دلکو و شمع‌ها است.
عملکرد دلکو به این صورت است که قطع و وصل کردن جریان برق با ولتاژ بالا در پلاتین‌های دلکو انجام شده و بعد که پلاتین‌ها روی صفحه دلکو قرار گرفتند، با کمک بخش کوچک رسانا روی هر دوی آنها که به «کنتاکت» معروف است، محل برخورد دو پلاتین ثابت و متحرک شکل می‌گیرد و این اتصال جریان برق را وصل و قطع می‌کند.
اگر در یکی از پلاتین‌ها مشکلی اعم از خوردگی یا پوسیدگی ایجاد شود، بر عمل جرقه‌زنی تاثیر منفی گذاشته و در نهایت کارکرد بد موتور را در پی دارد. در مرکز درب دلکو یک ترمینال مرکزی وجود داشته که به کابل خروجی کوئل وصل بوده و این ترمینال مرکزی راه اصلی ورود جریان برق به دلکو است. در کنار این ترمینال مرکزی، چند خروجی فرعی نیز وجود دارد که هر کدام از آنها با یک سیم به یکی از شمع‌ها وصل می‌شود. این سیم‌ها در واقع همان خروجی‌های جریان برق در دلکو هستند.
حذف دلکو از سیستم جرقه‌زنی
به مرور زمان با تغییر سیستم سوخت‌رسانی خودروها از کاربراتوری به انژکتوری، مهندسان این صنعت بر آن شدند تا این قطعه را از خودروها حذف و فناوری دیگری را جایگزین آن کنند. همچنین، بروز ایراداتی در عملکرد این قطعه ایده و روند جانشینی آن با قطعه‌ای جدیدتر را سرعت بخشید. ایراداتی مانند نبود دقت و حساسیت کافی در انجام کار، بروز نقص فنی پی‌در‌پی و خوردگی پلاتین‌ها که باعث می‌شد دلکو به قطعه‌ای مستهلک تبدیل شود از جمله این مشکلات بودند.
هر چه عمل احتراق در سیلندر بهتر انجام شود بازده موتور افزایش می‌یابد. مسلماً یکی از عوامل انجام احتراق کامل، جرقه‌زنی مناسب است؛ وظیفه اصلی دلکو نیز تنظیم زمان این پروسه بوده و در نتیجه وجود هر مشکلی در این قطعه بر عملکرد موتور تاثیر منفی گذاشته و باعث مختل شدن و به خطر افتادن فرآیند رانندگی می‌شود.
عملکرد دلکو در دور پایین موتور مناسب بوده اما زمانی که موتور خودرو در مدت زیاد با دور بالا کار کند، این قطعه نمی‌تواند خود را با حرکت سریع سیلندرها وفق دهد و قطع و وصل شدن پلاتین‌ها و عمل جرقه زدن درست انجام نمی‌گیرد. این اتفاق باعث کارکرد بد موتور شده و به تبع آن ایجاد لرزش و افزایش مصرف سوخت را در پی خواهد داشت.
از دلایل اصلی جایگزینی سیستم انژکتوری به جای سیستم کاربراتوری، کاهش مصرف سوخت و بهبود زمان‌بندی عملیات جرقه‌زنی و احتراق و در نهایت افزایش راندمان موتور خودرو بوده است.
بیشتر بخوانید: نکات مهم در هنگام جوش آوردن ماشین
حذف دلکو چه کمکی به خودروها کرده است؟
در سیستم ایجاد جرقه با دلکو، جریان برق از طریق سیم‌ها به شمع منتقل می‌شود و به دلیل موقعیت متفاوت این قطعه نسبت به هریک از شمع‌ها و هم اندازه نبودن طول سیم‌ها عملیات جرقه‌زنی در سر هر یک از آنها یکسان انجام نشده و به همین دلیل تنظیم دلکو به هم می‌ریزد و توزیع انرژی برق بین شمع‌ها به طور هماهنگ و در زمان مناسب انجام نمی‌شود.
با حذف دلکو و جایگزینی آن با ECU که به کامپیوتر اتومبیل معروف است، کارایی موتور بهتر و منظم‌تر شده و به تبع آن مصرف سوخت و میزان هدر رفت انرژی کاهش پیدا کرده است.
تنظیم دلکو چگونه انجام می‌شود؟
همانطور که پیشتر گفته شد به هم ریختن تنظیم دلکو در خودروهای کاربراتوری امری معمول بوده به همین دلیل، معمولاً این تنظیمات توسط خود مالک خودرو انجام می‌شود تا در وقت و هزینه صرفه‌جویی شود. تنظیم دلکو کار چندان پیچیده‌ای نیست و شامل مراحل زیر است:
- در ابتدا برای اطمینان از تنظیم نبودن دلکو باید اتومبیل را روشن کرده و آن را روی حالت خلاص گذاشت؛ در این صورت اگر علائم خرابی دلکو که در آخر ذکر خواهد شد بروز کرد، یعنی دلکو تنظیم نیست.
- سپس باید پیچ نگهدارنده را شل کرد تا دلکو به راحتی حرکت کند.
- بعد از آن باید دلکو را به طرفی که دور موتور افزایش می‌یابد و بهتر کار می‌کند چرخاند.
- بعد از انجام این کار موتور کم‌کم شروع به ریپ زدن می‌کند.
- سپس دلکو را باید برخلاف جهت اولیه چرخاند تا زمانی که ریپ زدن موتور متوقف شود. در این حالت به‌تدریج در موتور دیگر ریپ نزده و گازهای خروجی از اگزوز صاف می‌شود. زمانی که گازهای خروجی اگزوز صاف شدند، یعنی موتور درست کار می‌کند و در این حالت دلکو تنظیم شده است.
- قبل از محکم کردن پیچ باید کمی گاز داد تا دور موتور افزایش یابد؛ اگر در این حالت موتور ریپ زد برای تنظیم بهتر باید دلکو را مجددا چرخاند و سپس پیچ آن را محکم کرد.
باید دقت کرد که علایم خرابی دلکو شامل موارد زیر می‌شود:
- موتور خودرو استارت نمی‌خورد
- گازهای خروجی از اگزوز صاف نیست
- موتور لرزش غیرعادی دارد
- صداهای غیر عادی از موتور شنیده می‌شود
- چراغ باتری یا دینام روشن می‌شود
در صورتی که با مشاهده این علائم و تنظیم دلکو مشکل برطرف نشد، به تعمیرکار مراجعه کنید. ضمناً بهتر است برای پیشگیری از افزایش مصرف سوخت و کاهش بازدهی و بروز مشکلات دیگر، از سالم بودن دلکو در سرویس‌های دوره‌ای اتومبیل خود مطمئن شوید.
اگر مطالعه این مطلب برایتان مفید بوده است و قصد دارید اطلاعات بیشتری درباره خودرو کسب کنید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب ساسات چیست و ایربگ چیست را هم مطالعه کنید.
