در بیشتر نقاط ایران می‌توان مناطقی را پیدا کرد که هنرهای دستی از جمله بافت فرش همچنان مثل رونق دارد. از یزد و اردکان‌ گرفته تا مناطق غربی و جنوبی ایران، مثل بیجار کردستان. اما فرش بیجار یکی از آن فرش‌هایی است که این روزها رونق گذشته را ندارد؛ ولی می‌توان از آن به عنوان الگوی یک فرش کیفی و استاندارد یادکرد.

تاریخچه فرش بیجار

در بیان تاریخچه فرش بیجار می‌توان این‌طور گفت که بیجار، از شهرهای استان کردستان و مرکز گروس است. اقتصاد گروس متکی به کشاورزی، دامداری و صنایع دستی همچون قالی‌بافی است. قدمت بافت قالی‌های بیجار به حدود سال ۱۲۶۶ هجری قمری بازمی‌گردد.

در آن زمان بافت عمومی قالی‌های بیجار به سفارش اعیان و بزرگان شهر و برای هدیه صورت می‌گرفت. در آن زمان قالیبافی تحت حمایت بزرگان بود. تاریخ ساخت کارگاه‌های بافت قالی در خود کردستان به حدود چند صدسال قبل بازمی‌گردد.

در ابتدای جنگ جهانی دوم، تقاضا برای فرش بالا بود و قالی‌بافان گروس ترجیح دادند به جای بافت قالی‌های درشت خود، به سمت بافت قالی‌های ظریف بروند. البته این تصمیم نتیجه‌بخش بود و باعث شد بیجار و گروس به عنوان قطب بافت فرش شناخته شوند. هنوز هم نمونه‌ای از این فرش‌های نفیس در حسینیه شهر بیجار وجود دارد.

در اوایل سلطنت پهلوی، فردی به نام حاج ابوالقاسم شادمان، فرش بیجار را از حالت ایلیاتی خارج و آن را ساماندهی کرد. او تمام مراحل تبدیل پشم به فرش مثل ریسندگی، چله‌کشی و کارشناسی فرش را انجام می‌داد. بعد از او هم استاد موسی مسعودی راه شادمان را ادامه داد. قدرت‌الله گیچلو و علی‌اصغر لک، از برجسته‌ترین طراحان فرش بیجار هستند که اعتبار این نوع فرش را دوچندان کرده‌اند.  

محل بافت فرش بیجار

از عمده‌ترین محل‌های بافت فرش بیجار می‌توان به سنندج، خمسه، بیجار، کلیایی، سنقر، لیلیان، تویسرکان، برچلو و موصل اشاره کرد.

ویژگی‌های فرش بیجار

فرش بیجار از جمله فرش‌هایی است که تراکم بالا و پرزهای فشرده نسبتا بلندی دارد. این نوع فرش در زمره فرش‌های روستایی بافت ایران است. گره‌های فرش بیجار ترکی و خواب گره به سمت پایین و راست است. فرش بیجار در روستاها و شهرهای مختلف به سه شکل لول، نیم‌لول و تخت بافته می‌شود. البته اصل نام فرش به نام فرش افشار است، اما بیشتر به نام فرش بیجار نیز شناخته می‌شود.

فرش بیجار روی رج‌شمار ۵۰ رج در ۷ سانتی‌متر و به‌صورت گل ابریشم است. اگر فرش به‌صورت چله ابریشم باشد، رج فرش بالا رفته و در شمار ۶۰ و ۷۰ قرار می‌گیرد.

فرش بیجار بیشتر به‌دلیل رنگ‌های گرم و زنده معروف است. رنگ‌های فرش بیجار با رنگ لباس‌های محلی کردستان هم‌خوانی دارد و مهم‌ترین مشخصه رنگ این نوع فرش، ثابت بودن رنگ و پس ندادن آن است.

در گذشته بیشتر مواد اولیه لازم برای بافت فرش در محل زندگی فرش‌بافان موجود بود و در واقع از موادطبیعی استفاده می‌شد. اما امروزه، از پشم و پنبه در ترکیب بافت فرش استفاده می‌شود. گفته می‌شود که نوع پشم به‌کاررفته در فرش بیجار، مرینوس است که از نیوزلند وارد می‌شود.

چله‌کشی فرش بیجار هم به روش آذری و روی دار انجام می‌شود. در واقع چله‌کشی فرش بیجار به شکل قالی‌های کهن و به شیوه فارسی صورت می‌گیرد. به‌همین‌خاطر است که می‌توان این نوع فرش را با طول زیاد بافت.

روش بافت فرش بیجار

در بافت فرش بیجار از پشم و پنبه در تار، پود و پرز آن استفاده می‌شود. به‌همین‌خاطر است که مواد مورد نیاز برای نخ از نیوزلند وارد می‌شود. ابریشم چه در فرش بیجار و چه در دیگر فرش‌ها به‌صورت اندک استفاده می‌شود. شیوه پودگذاری فرش بیجار در نوع خود یکتاست. پیش از این مردم منطقه از سه‌پود استفاده می‌کردند که پود دوم نازک و پود اول و سوم ضخیم بود. اما حالا این شیوه پودگذاری تغییر کرده و به‌صورت دوپود انجام می‌شود.

شیوه ضربه‌زدن روی پودها در فرش بیجار متفاوت از دیگر مناطق است. دلیل اصلی این تفاوت، شدت و دفعاتی است که ضربه روی پودها وارد می‌شود. این مساله فشردگی و تراکم الیاف پشم را بیشتر کرده و باعث می‌شود فرش بیجار به قالی آهنی معروف شود.

کیفیت فرش بیجار هم به‌دلیل ظرافتی که در بافت آن به‌کار‌رفته در کنار رنگ‌بندی متنوعی که دارد، بسیار بالاست. این فرش در حین ظرافت، بافی محکم و منسجم دارد و از نظر دوام و کیفیت بهترین گزینه برای استفاده روزمره است. اندازه این فرش هم امروزه در سایزهای یک در یک و نیم متر به بالاست. البته بافت فرش‌های بزرگ در بیجار با سایزهای بزرگتر از ۱۲ متر هم رواج دارد.

 بیشتر رنگ‌هایی که در فرش بیجار دیده می‌شود، طلایی، بژ، صورتی، حنایی، سبز، عاجی و قرمز است. شیوه رنگرزی آن به شکل طبیعی و شیمیایی انجام می‌شود. فرش بیجار را می‌توان در رده فرش‌های روستایی و شهری دانست که در طرح‌های لچک و ترنج، واگیره‌ای، شکارگاهی، محرابی و گلدانی تولید می‌شود. شیوه بافت آن معروف به ترکی‌بافی است و گره‌هایی متقارن و نامتقارن دارد. 

 طرح‌های فرش بیجار

تنوع فرش بیجار بسیار بالاست؛ اما بیشتر طرح‌های به‌کار‌رفته در آن شامل این موارد می‌شود:

• شکارگاه مثل شکارگاه ترنج دار  
• تصویری مثل لیلی و مجنون
• مینیاتور
• گل فرنگ
•  خرچنگی
• خاتم شیرازی و بندی گل فرنگ
• مینا خانی
• دار و گل  
• شاه عباسی  
• اسلیمی  
• درختی
• ماهی
• هندسی  
• طرح‌های ذهنی  

اما دسته‌بندی طرح‌های استفاده شده در فرش بیجار به این شکل است:

• طرح آذرخش
• نقوش ماهی
• قالیچه‌های تصویری
• واگیره‌ها
• گلیم‌ها

برخی متخصصان این‌طور می‌گویند که طرح‌های میناخانی و بیدمجنون ریشه در بافت فرش بیجار دارد. به اعتقاد آن‌ها، طرح‌ قالی‌های قرن نوزدهم بیشتر از طرح‌های گلدانی، واگیره‌ای و نقش‌های شاه‌عباسی قرن ۱۶ و ۱۷ مناطق مرکزی تاثیر گرفته است. برخی هم معتقدند که طرح خرچنگ بیجار، شبیه به نمونه‌های قفقازی قرن ۱۸ است.

برای دیدن آگهی‌های فرش بیجار کلیک کنید.

 دلیل ماندگاری فرش بیجار

از جمله دلایلی که باعث ماندگاری و شهرت فرش بیجار شده می‌توان به استحکام بافت این فرش اشاره کرد. این فرش در دنیا به فرش آهنین معروف است و از رنگ‌های گیاهی برای بافت آن استفاده می‌شود. بسیاری از فرش‌ها مثل فرش بیجار به‌دلیل ظرافت و طرح‌هایی که دارد به شهرت رسیده؛ اما باز هم اگر خوب نگاه کنیم، آن فرش معروف بیجاری که از سوی حسنعلی‌خان امیرنظام گروسی به ناپلئون هدیه شد، باعث علاقه اروپایی‌ها به فرش بیجار ایران شد.

قدیمی‌ترین فرش‌های موجود در بیجار، فرش‌های چهارگوهر است که در حسینیه بیجار قرار دارد و قدمت آن به حدود ۱۲۰ سال قبل می‌رسد که به دستور حاکم وقت ساخته شده بود.

آیا فرش بیجار هنوز بافته می‌شود؟

فرش بیجار هنوز هم زنده است و تولید می‌شود. آن‌طور که گفته شده، برندهای فرش تک ‌پود سنندج و بیجار ثبت ملی شده‌اند و ثبت جهانی برند فرش بیجار هم در حال انجام است.