فرش هندی یکی دیگر از نمونه‌های اصیلی است که ریشه‌های آن از سرانگشتان هنرمند مردان و زنان ایرانی جوانه زده است. زمانی‌که بزرگان و درباریان برای داشتن فرش‌هایی ارزشمند مشابه فرش‌های ایرانی با بافندگان ما همکاری می‌کردند،
مردم محلی شروع با یادگیری فنون بافت فرش از ایرانیان کردند و به‌مرور زمان سبک‌ها و طرح‌های خاص خود را وارد این صنعت گسترده کردند. فرشبافی در هند تاریخی بس طولانی دارد؛ اما قدمت آن به تاریخ ایران نمی‌رسد. اگر هنرمندان ایرانی دانش و مهارت خود را به مردم هند منتقل نمی‌کردند، شاید این هنر کمتر در هند شناخته می‌شد.
تاریخچه فرش هندی دستباف
هند از نظر فرهنگ بسیار غنی است و فرشبافی از دیرباز بخشی از سنت‌های این کشور بوده است. صنعت فرش یکی از قدیمی‌ترین صنایع هندوستان است، به‌طوری‌که حتی حصیرهای بافته شده و پوشش کف در ادبیات قرون وسطی نیز ذکر شده‌اند. این امر نشان می‌دهد که تاریخچه قالی‌بافی و فرش هندی به حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. در آن زمان برای بافت فرش هند از پشم، پنبه، بامبو و علف استفاده می‌شده است.
پیشنهاد خواندنی؛ فرش ایرانی؛ بازمانده‌ای کهن از هنر اصیل ایرانی
تاریخ فرش هند در قرن شانزدهم
در قرن شانزدهم، امپراتور بزرگ مغول، اکبر بر هند حکومت می‌کرد و زمانی‌که از کمبود تجملات در دربار خود ناراضی بود، قالی‌بافان و فرش‌بافان ایرانی را فراخواند تا برای او فرش‌های فاخر ببافند. این بافندگان به‌سرعت، کارگاه‌هایی تأسیس کردند و مردم محلی نیز در این کارگاه‌ها مشغول به‌کار شدند.
رفته‌رفته صنعت فرشبافی و صنعت فرش هندی رونق گرفت و فرش‌ها و قالی‌ها در انواع مختلفی بافته شدند. یکی از مجلل‌ترین بافته‌های هندی، ترمه است که با نخ‌های طلا بافته شده و با جواهرات تزئین می‌شد.
تاریخ فرش هندی در قرن هفدهم
تاج محل توسط شاه جهان، پادشاه هندی در قرن هفدهم ساخته شد که نقش برجسته‌ای در تجارت فرش هند داشت. در این زمان بود که نقش‌ها و سبک‌های فرش هندی محبوبیت پیدا کردند و مناظر و حیوانات به‌طور برجسته در کنار طرح‌های ایرانی ظاهر شدند.
در این دوره از ابریشم‌های ظریف برای تولید فرش هندی استفاده می‌شد که پیچیده‌ترین قالی آن زمان دارای ۲۰۰۰ گره منحصر‌به‌فرد در هر اینچ مربع بود. تولید این فرش فاخر و زیبا، حدود ۱۵ سال به‌طول انجامید و فرش هندی در این زمان و در قرون بعدی به‌دلیل کیفیت، توجه به جزئیات و طرح‌های خاص، به شهرت رسیدند.
تاریخ فرش هندی در قرن نوزدهم
کیفیت و تنوع فرش هندی دستباف در طول قرن نوزدهم، به‌شدت کاهش پیدا کرد و تنها چند شهر مهم شامل سرینگار، آمریتسار و آگرا، این هنر برجسته را حفظ کردند. در این دوره سبک‌های مغول آنقدر رایج شدند که حتی حالا نیز می‌توانید نمونه‌هایی از آنها را در بازارهای غربی نیز یافت.
در قرن نوزدهم و در نتیجۀ تولید انبوه و استفاده از مواد اولیه مصنوعی، تقلید از الگوهای کشورهای دیگر، فرش هند به شدت افت کرد. اما در سال ۱۹۴۷ فرش هند مجدداً رشد کرد.
علی‌رغم این واقعیت که بسیاری از بافندگان و استادان فرشبافی هند به پاکستان مهاجرت کرده بودند، تعداد زیادی از صنعتگران به صنعت بافت فرش هندی روی آوردند تا این صنعت را زنده نگاه دارند. به این ترتیب گروه‌های بزرگی از زنان به‌عنوان بخشی از برنامه توسعه بازار فرش هند، آموزش دیدند و فرش‌هایی بافتند که هنوز هم جزو باکیفیت‌ترین فرش های هندی است.
تاریخچه صنعت فرشبافی در زندان
در اواخر دهه ۱۸۰۰، صنعت فرشبافی در زندان‌های هند بسیار رونق پیدا کرد. مستعمران و مقامات زندان، فرشبافی را به‌عنوان فعالیتی سازنده و مفید و حتی سودآور می‌دانستند.
تا قرن بیستم، شرکت‌های انگلیسی، بیشتر صنعت عظیم فرش هند را در انحصار خود درآورده بودند. علت این امر، کم‌هزینه بودن بافت فرش هندی توسط زندانیان این کشور بود. به این ترتیب، بریتانیایی‌ها می‌توانستند فرش‌هایی دستباف و باکیفیت را با قیمتی پایین خریداری کنند.
پیشنهاد خواندنی؛ فرش مراکشی، بافته‌ای مینیمال برای یک خانه مدرن
انواع سبک‌های فرشبافی در هند
هندوستان به لطف هنرمندان ایرانی، صنعتی بزرگ را در حوزه بافت فرش هندی راه‌اندازی کرد و به مرور زمان شروع به صادرات فرش هند کرد. از زمان شروع بافت فرش در هندوستان تاکنون، سبک‌های مختلفی از این هنر زیبا شناخته شده که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.
- سبک فرشبافی مغول: در طول قرن هفدهم میلادی و زمانی‌که هنرمندان محلی به آرامی جایگزین هنرمندان و صنعتگران ایرانی در کارگاه‌های فرشبافی می‌شدند، یک سبک خاص از فرش هندی شکل گرفت که شباهتی به فرش‌های ایرانی نداشت.
سلیقه و نیازهای منطقه مغول و علاقه پسر اکبر به‌عنوان امپراتور مغول به گیاه‌شناسی، باعث شکل‌گیری طرح‌هایی شد که در آنها نمایی از طبیعت وجود داشت. در زمان جانشینی پسر امپراتور بزرگ مغول، این سبک به بلوغ کامل رسید و از رنگ‌های قرمز لاکی با انعکاس آبی و رنگ‌های دیگری مانند زرد روشن، صورتی، آبی‌روشن، آبی تیره، سبز زمردی، سبز روشن، خردلی، نارنجی، قرمز، قهوه‌ای و مشکی استفاده شد.
- سبک فرشبافی عتیقه یا آنتیک: تقریباً تمام فرش‌های هندی قدیمی که در موزه‌های بزرگ نگهداری می‌شوند، از سبک فرش عتیقه هستند. در این سبک از انواع طرح‌ها و نقش‌های ایران مرکزی یا شرقی استفاده می‌شد. اما باتوجه به یکنواختی سبک عتیقه، نمی‌توان با قطعیت خاستگاه اصلی آن را مشخص کرد.
- سبک فرشبافی گل: فرش هندی گل‌دار، رایج‌ترین نوع فرش است که بیشتر آن را به ناحیه لاهور نسبت می‌دهند. گیاهان گل‌دار، اغلب از گونه‌های مختلف، به‌صورت کامل در یک فرش قرار گرفته و دارای اشکال متفاوتی هستند، یا اینکه ردیف‌های افقی از گل‌ها به سبک مغولی چیده شده‌اند.
بیشتر بدانید؛ فرش مغولستان؛ زیراندازی نمدی برای یورت‌نشین‌ها
- سبک فرشبافی پرتغالی: فرش هندی موسوم به فرش‌های پرتغالی که در میان انواع فرش‌های ایرانی مورد بحث قرار می‌گیرند، به شکل‌های مختلفی به شمال یا جنوب ایران یا مستعمره پرتغال در “گوا هند” نسبت داده می‌شوند. رنگ‌های تند و درخشانی که در این نوع فرش‌ها به‌کار رفته که منشاء هندی بودن آن است.
- سبک فرشبافی فیگور: فرش هندی سبک فیگور، گاهی بخش‌هایی از حماسه هندوستان را بازگو می‌کند که اغلب شامل صحنه‌های شکار است. این نوع فرش به‌دلیل توزیع نامتقارن عناصر، اندازه و ابعاد بزرگ و اهمیت تصویری که نقش بسته، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود. با توجه به‌وجود صحنه‌های شکار، گل و سَرزندگی موجود در طرح این سبک فرش، فرش فیگور شباهت زیادی به فرش‌های ایرانی دارد.
برای دیدن‌آگهی‌های فرش هندی در دیوار کلیک کنید
این مطلب را از دست ندهید؛ فرش نپال؛ میراثی نرم از هیمالیا
انواع فرش هندی دستباف
فرش‌های هندی با توجه به هر منطقه دسته‌بندی می‌شوند و تقریباً برای هر فرش نام همان منطقه در نظر گرفته می‌شود. در ادامه به معرفی و بررسی انواع فرش هندی دستباف می‌پردازیم.
- فرش آگرا (Agra Rug): آگرا از جمله فرش‌های هندی است که در منطقه آگرا بافته می‌شود و طرح‌های آنها شامل سبزه و گل، حیوانات و انسان است. فرش‌های آگرا بسیار محکم هستند و به همین دلیل نیز برای مکان‌ها پُر رفت‌وآمد بسیار مناسب خواهند بود. در فرش آگرا بیشتر از رنگ‌های آبی و قرمز تا بنفش و حتی طلایی نیز استفاده می‌شود.
- فرش آمریتسار (Amristar Rug): فرش آمریتسار برای اولین بار در ناحیه‌ای نه چندان دور از کشمیر یعنی در آمریتسار بافته شد. رنگ‌های استفاده شده در این نوع فرش غالباً قرمز، سبز، آبی، قهوه‌ای و نارنجی هستند و از رنگ‌های روشن برای بافت فرش استفاده نمی‌شود. فرش آمریتسار از پشم نرم و ضخیم و پنبه بافته می‌شود و به دلیل استفاده از این مواد اولیه، بسیار بادوام است.
- فرش سوزنی (Suzani Rug): سوزن‌دوزی توسط کشورهایی چون ایران، ازبکستان و قزاقستان و توسط عروس‌ها انجام می‌شود تا هنر فرشبافی خود را به نمایش گذارند. هنر سوزن‌دوزی بسیار ارزشمند است و در آن عناصری مانند گل، میوه، درخت، پرندگان و حیوانات بافته می‌شوند. برای بافت این نوع فرش هندی، از روش قلاب کردن دست و ابزاری به نام قلاب استفاده می‌شود.
- فرش ایووری (Ivory Rug): همان‌طور که قبلاً اشاره شد، قرمز رنگ پس‌زمینه فرش هندی است. فرش هند با زمینه و طرح Ivory مدت‌ها پیش توسط استادانی بافته و در آن نخ‌های پُررنگ و درخشان در زمینه کم‌رنگ استفاده می‌شد. استادان بافت این نوع فرش هندی، قبل از اینکه چنین طرحی در دنیای مدرن به چشم آید، از طرح‌های گل، حیوانات و صحنه‌های شکار روی زمینه روشن استفاده می‌کردند. این نوع فرشبافی در دهه ۱۵۰۰ پس از میلاد به اوج محبوبیت خود رسید.
فرش هندی دستباف تاریخ خود را مرهون هنرمندان ایرانی است، کسانی که در دوران حاکمیت اکبر مغول برای فرشبافی و آموزش بافت فرش به این کشور پهناور سفر کردند. فرشبافی در این کشور از قرن شانزدهم پس از میلاد آغاز شد و در قرون گذشته پیشرفت‌های زیادی داشته است؛ تا آنجا که برخی از سبک‌ها به‌عنوان سبک بافت فرش هند شناخته می‌شود که در این مقاله برخی از آنها را معرفی و بررسی کردیم.
***
[horizontal_slider url=’tehran/home-kitchen?has-photo=true&q=فرش%۲۰هندی’ title=”آگهی‌های فرش هندی را در دیوار ببینید”]
