در بیشتر نقاط ایران و هرجا که بتوان ردی از زندگی عشایر پیدا کرد، رگ و ریشه‌هایی از فرش هم دیده می‌شود. عشایر و روستائیان پایه‌های اصلی صنعت فرش دستباف و قالیبافی را در ایران بنا کرده‌اند و به همین شیوه بود که پای فرش به قم هم باز شد. هرچند که جستجو درباره سابقه این نوع فرش ما را به حدود هشتاد سال پیش هدایت می‌کند.
آن‌طور که گفته می‌شود، فرش قم ابتدا با کیفیتی بسیار پایین عرضه می‌شد و به‌مرور جای خود را در میان دیگر هنرها پیدا کرد. قالی یا فرش قم بیشتر با نوع ابریشمی آن شناخته می‌شود. درست از زمانی که تاجران کاشانی پای خود را به قم گذاشتند، دوران بلوغ فرش قم هم آغاز شد. تا قبل از آن قم هم مانند بسیاری دیگر از نواحی ایران، دست‌بافته‌هایی را از زمان‌های دور عرضه می‌کرد؛ اما از یک دوره به بعد، نقش و طرح مستقلی به‌خود گرفت.
ویژگی‌های فرش قم
همان‌طور که پیش از این گفته شد، فرش قم ابتدا با طرح‌هایی ساده و البته نه چندان باکیفیت تولید می‌شد؛ اما به مرور به یکی از فرش‌های برند در این صنعت تبدیل شد. البته از همان گذشته هم در ترکیب این نوع فرش از پشم استفاده می‌شد که به‌مرور کیفیت الیاف بالاتر رفت و آن را به یک برند تبدیل کرد.
نوع گره‌های به‌کار رفته در فرش‌های دستباف قم، بسیار ریز و چله‌کشی و گره آن از نوع فارسی است. البته رج‌شمار فرش دستباف قم هم نسبت به دیگر فرشها بسیار بالاتر است. ریشه‌های این نوع فرش از یک سمت است و پود و گره‌های آن منظم و به ترتیب قرار می‌گیرد. همین مساله هم باعث می‌شود زمان و دقت بیشتری برای بافتن آن نیاز باشد.
تراکم گره در فرش دستباف قم ریز است و در هر مترمربع، تا یک میلیون گره در هم تنیده می‌شود. و همین یک ویژگی به خوبی ظرافت فرش قم را نشان می‌دهد. یکی دیگر از ویژگی‌های فرش قم، کوتاه چیده شدن پرز در این نوع فرش است که باز هم ظرافت آن را بالا می‌برد. البته برخی هم این‌طور می‌گویند که پرزهای فرش قم، خشن است و از این طریق می‌توان آن را از دیگر انواع فرش تشخیص داد. این نکته را هم در خاطر داشته باشید که فرش قم در ظاهر شبیه فرش‌های ماشینی است اما ظرافت بافت آن باعث شده تا فرش دستباف قم به فرش‌های ماشینی بسیار شباهت داشته باشد.
پیشنهاد خواندنی؛ نکات مهمی که در خرید فرش ماشینی باید بدانید
نکاتی برای شناخت فرش قم
مسئله کپی‌برداری از فرش‌های مختلف باعث شده که نمونه‌های غیر اصیلی از انواع فرش و همین‌طور فرش قمی در بازار دیده شود. برای جلوگیری از افتادن در دام طرح‌های کپی بهتر است به این نکته توجه کنید که فرش قم یک فرش با اصالت و با رج‌شمار بالاست.
مهم‌ترین خصوصیت آن هم ظرافت در بافت و پرداخت استادانه این نوع فرش است. به‌همین خاطر هنگام خرید به این ویژگی‌ها دقت کنید تا دچار اشتباه نشوید.
کارگاه‌های خانگی فرشبافی
فرش قم حالا به یکی از برندهای معتبر در میان انواع فرش ایرانی تبدیل شده است و کارگاه‌های فرشبافی بسیاری در این استان قم مشغول فعالیت هستند. البته بسیاری از بافندگان فرش در این استان در خانه‌های خود چه در شهر و چه در روستا مشغول فعالیت هستند و تولید فرش قم در کارگاه‌های صنعتی خلاصه نمی‌شود.
این‌طور گفته می‌شود که کشورهای بسیاری مثل چین، هند و پاکستان از طرح فرش قم الگو گرفته‌اند و این مساله باعث شده تا نمونه‌های غیر اصل و کپی فرش قم به بازارهای مختلف جهان صادر شود.
مراکز مختلفی در قم، به تولید و عرضه فرش قم مشغول هستند. اصلی‌ترین مراکز قم، پریشان، موسسه مکباف، صدق‌زاده، انارکیان، متوسل، هاشمیان، طالبیان، نعمتی، طالبی، رضا قناحی، ارسلانی، جعفری رهی امانت‌کار، محمد جمشیدی، موسوی و رجب زاده، شجاعی هستند.
این مطلب را از دست ندهید؛ فرش ایرانی؛ بازمانده‌ای کهن از هنر اصیل ایرانی
انواع فرش قم
اماقالیی یا فرش قم هم مانند دیگر فرشها، در نواحی مختلف ایران انواع مختلفی دارد. فرش قم را بر اساس طرح‌ها و رنگ‌های به‌کاررفته در آن‌ها را می‌توان دسته‌بندی کرد.
انواع طرح‌های موجود برای فرش قم شامل این طرح‌ها می‌شود:
- طرح بوته‌ای
- طرح هندسی
- شاه عباسی
- طرح لچک ترنج
- طرح محرمات
- کف ساده
- طرح گل فرنگ
- طرح ظن‌السلطان
- طرح درختی
- طرح شکارگاه
- طرح موزاییکی بختیاری
برای دیدن آگهی‌های فرش قم کلیکی کنید
بیشتر بدانید؛ شگردهای خرید فرش دستباف که هر کسی نمی‌داند!
از رایج‌ترین طرح فرش قم می‌توان به واگیره‌ای، لچک و ترنج، بته‌ای و درختی اشاره کرد. البته هر یک از این طرح‌ها پیشینه خاص خود را دارند و شکلی منحصربه‌فرد را در ترکیب نهایی فرش ایجاد می‌کنند. مثلاً در بافت طرح بوته‌ای نوک بوته‌ها در یک سمت و در ردیف‌های موازی بافته می‌شوند.
یک طرح هندسی جوشقانی هم در قم بافته می‌شود که شبیه به طرح‌های قدیمی کاشان است. در چنین طرحی، درختی که بیشتر در متن محراب است بافته می‌شود. البته این طرح در اصفهان هم بافته می‌شود؛ اما بافندگان اهل قم فرش‌های کف ساده با ترنج بزرگ پر از گل را با برگ‌های تیپ هراتی می‌بافند که بیشتر می‌توان نمونه‌هایی شبیه به آن را در فرش بافت بیرجند پیدا کرد. البته علاوه بر طرح‌های ذکر شده، گاهی بافنده‌ها طرح‌های مختلف را با هم ترکیب می‌کند تا یک طرح جدید خلق شود.
البته دسته‌بندی دیگری هم برای این نوع فرشها می‌توان در نظر گرفت که مربوط به رنگ استفاده شده در ترکیب فرش قم است. در بافت فرش قم بیشتر از رنگ‌هایی مثل لاکی روشن و تیره، نخودی، طلایی، مسی، آبی، قهوه‌ای، سرمه‌ای و کرم استفاده می‌شود. در برخی موارد هم قدری از رنگ‌های گرم با این رنگ‌ها ترکیب می‌شود تا یک نقش تازه بسازد. رنگ‌هایی مثل آبی فیروزه‌ای، زیتونی، سدری یا دارچینی که فرش قم را به گزینه‌ای همه‌پسند تبدیل می‌کند.
پیشنهاد خواندنی؛ فرش‌های فلات مرکزی؛ هنر ایرانی در دل کویر
انواع بافت فرش قم
در بیشتر فرش‌های دستباف قم، از ترکیب ابریشم برای تار و پود آن استفاده می‌شود. اما دسته‌بندی دیگری هم برای فرش دستباف قمی وجود دارد که مربوط به نوع بافت این فرش‌هاست. بافت تخت، لوله‌ای، نیمه‌لوله‌ای و کرباسی از رایج‌ترین انواع فرش دستباف قم است.
- بافت تخت
این بافت بیشتر در فرش‌های قم که توسط عشایر می‌بافند، دیده می‌شود. در این نوع بافته‌ها اندازه پود از چله‌ها ضخیم‌تر است و هر قوس یک بافت یا گره را نشان می‌دهد.
- بافت لوله‌ای
این نوع بافت یکی از پرطرفدارترین نوع بافت‌ها در فرش قم است و از پود نازک و ضخیم برای آن استفاده می‌شود.
- بافت نیمه‌لوله‌ای
این نوع بافت دیگر کمتر در فرش قم استفاده می‌شود. البته در این نوع بافت هم از ۲ پود استفاده می‌شود، با این تفاوت که مثل بافت لوله‌ای، یکی ضخیم و دیگری نازک است. بافت نیمه‌لوله‌ای از پشت فرش قابل تشخیص است، به‌طوری که به شکل یک نیمه‌قوس و یک قوس کامل دیده می‌شود.
- بافت کرباسی
در این نوع از بافت فرش قم، چله‌ها به صورت موج‌دار و یکی در میان روی پودها قرار می‌گیرند. همین هم باعث می‌شود چله شل‌تر از پودی باشد که در بافت فرش استفاده می‌شود.
بیشتر بدانید؛ فرش‌های مرکز ایران؛ قلب تپنده فرش دستباف ایرانی
