زیلو یک زیرانداز و بافته‌ی روستایی ایران است که بیشتر در مناطق گرم و بیابانی بافته می‌شود. زیلو در نقش و بافت، شباهت بسیاری به حصیر دارد و مثل حصیر یکی از کاربردهای آن فرش کردن مساجد و اماکن متبرکه است. شاید برایتان جالب است که بدانید به زیلو لقب «فرش سلامت» داده‌اند، چون ذرات معلق در هوا تولید نمی‌کند و برای کسانی که بیماری‌های تنفسی یا حساسیت پوستی دارند و همچنین برای کودکان که بدن آنها حساس‌تر است، فرش بسیار مناسبی است.
اگر شما هم قصد خرید زیلو دارید در نوشتار زیر سعی کرده‌ایم درباره زیلو و انواع زیلو و نکات مهم را به‌عنوان راهنمای خرید زیلو، بررسی کنیم.
تاریخچه زیلو
واژه زیلو برگرفته از واژه «زیرو» است. یعنی چیزی که زیر پا قرار بگیرد. زیلو ساده است و این موضوع موجب می‌شود حس آرام‌بخشی به افراد بدهد. یکی از ویژگی‌های زیلو، گیاهی بودن آن است و همان‌طور که از طبیعت گرفته‌می‌شود به طبیعت هم بازمی‌گردد.
از زمان قدیم تا به امروز نام زیلو با بناهای مذهبی گره خورده است. هم چنین بافت به ظاهر ساده زیلو با معماری مساجد و اماکن متبرکه کاملا هماهنگ است، مخصوصا مساجدی که رنگ کاشی های آن به فیروزه‌ای است با زیلوی آبی و سفید کاملا منطبق است. به طور کلی زیلو در مناطق گرم و کویری یکی از پرکاربردترین زیراندازهاست.
قدیمی‌ترین زیلوی ایران، زیلوی میبد است که در حدود ۶۰۰ سال پیش بافته شده و در مسجد جامع میبد یزد نگهداری می‌شود. ااین زیلو با گذشت چند قرن، همچنان رنگ خود را حفظ کرده است. نفیس‌ترین زیلوی میبد به قرن ۱۲ هجری قمری تعلق دارد که بر آن ۲۴ سجاده طراحی شده‌است. هم‌اکنون این زیلو نیز در موزه زیلوی میبد نگهداری می‌شود.
میبدی‌ها هم زیلو را فرش سلامت می‌نامند؛ چون وقتی عمرش به پایان می‌رسد پای درخت دفنش می‌کنند تا کود طبیعت بشود. از طرف دیگر، زیلو در تابستان خنک است و در زمستان گرم و به همین خاطر به فرش سلامت معروف شده است. در نگاه اول شاید با خود فکر کنید که زیلو یک زیرانداز نخی است و بافتن آن کار ساده‌ای است؛ اما با بررسی روش و نقشه زیلوبافی متوجه می‌شوید که زیلوبافی یک هنر ظریف است.
معرفی انواع زیلو
این زیراندازها بر اساس نوع بافت و رنگ آن معمولا کاربرد های مختلفی دارند مثلا:
- بعضی از زیلوها مصرف خانگی دارند، این نوع زیلوها بیشتر جوهری و به رنگ آبی و گلی بافته می‌شود و اصطلاحاً به آن جوهری گفته می‌شود. قیمت زیلوی جوهری در مقایسه با انواع دیگر ارزان‌تر است.
- بعضی از زیلوها مناسب استفاده در مساجد است و معمولاً به رنگ آبی و سفید است.
- زیلوهای نفتال که مرغوب‌ترین نوع زیلو است و به رنگ سبز و گلی بافته می‌شود. زیلوهای نفتال بهترین در نوع خود به‌شمار می‌روند. قیمت زیلوی نفتال از بقیه زیلوها گرانتر است.
مراحل بافت انواع زیلو
استان یزد در گذشته‌ای نه چندان دور دارای قنات های پر آبی بود و بدین واسطه کشت پنبه نیز همانند سایر محصولات کشاورزی رواج فراوان داشت. زیلوی یزدی یکی از مهمترین صنایع‌دستی این استان بود و تمام مراحل تولید آن در محل انجام می شد و مواد اولیه آن نیز در منطقه وجود داشت. نخ پنبه که به عنوان ماده اولیه و پایه زیلوبافی است، در گذشته به کمک چرخ‌های نخ‌ریسی در محل تولید میشد. این نخ در اصطلاح «نخ رسمی» نام داشت و زیلویی که با آن بافته میشد دارای ظرافت کمتری بود اما استحکام بیشتری داشت.
زیلویی که با نخ رسمی بافته میشد، دارای استحکام زیادی بود و ظرافت آن نیز به کیفیت مرحله نخ‌ریسی و البته دقت در بافت بستگی داشت. از دهه ۴۰ به بعد، پس از تاسیس کارخانه‌های متعدد نخ‌ریسی در شهرستان یزد، استفاده از نخ‌های کارخانه‌ای که به آن هندی می‌گویند، رواج یافت. در گویش محلی تار و پود زیلو را تونه و پوکار می‌گویند. تونه نیازی به رنگ‌آمیزی ندارد؛ ولی برای استحکام بیشتر باید تابیده شود.
زیلو در اندازه های استاندارد ۴*۳ و ۱*۵/۲ و ۳*۲ و سفارشات گوناگون ۹۰ سانتی‌متر و ۱۵۰ سانتی‌متر، ۱۸۰ سانتی‌متر، ۲۲۵ سانتی‌متر برای بافت‌های زیر انداز و سجاده بافته می‌شود.
هر زیلو معمولاً دو رنگ بافته می‌شود مثل زیلوی سبز- نارنجی، آبی-سفید، سورمه ای-سفید، گلی- سفید، قهوه ای- سفید، زرشکی-سفید. قدیم‌ترها از رنگ‌های گیاهی برای رنگ‌آمیزی زیلو استفاده میشد، این رنگ‌ها معمولا در همان منطقه‌ای که زیلو بافته میشد، درست میشد. به‌طور مثال از گیاه روناس برای طیف رنگ قرمز، از گیاه نیل برای طیف رنگ آبی و از پوست گردو برای رنگ‌های طیف قهوه‌ای استفاده می‌کردند. رنگ‌های گیاهی در برابر نور خورشید و شستشو مقاومت بسیاری نشان می‌دهند. رنگ زیلوهایی که امروزه تولید می‌شود به صورت صنعتی تهیه می‌شوند.
سه ترکیب رنگ رایج در انواع زیلو سفید و آبی، قرمز و آبی و یا سبز و قرمز است. مهمترین کاربرد زیلو کاربری زیرانداز و پوشش کف زمین است. زیلو علاوه بر خانه، به دلیل سادگی و آرامشی که در طرح و نقش آن وجود دارد، بسیار مناسب مساجد نیز هست.
پیشنهاد خواندنی: فرش ایرانی؛ بازمانده‌ای کهن از هنر اصیل ایرانی
برخی نقوش به‌کاررفته در زیلو از نقش‌های آجرکاری و کاشی کاری‌های مساجد تاثیر گرفته‌است، ولی به‌طورکلی نقش‌های به‌کاررفته در زیلو عبارتند از:
نقش زنجیرک، نقش بندر روم، گل پرک، نقش گره، نقش پرته‌توره، نقش مسجدی، نقش بافتوک، تالگ گل‌دار، نقش جناغی و …
نقشه زیلوبافی هم به دو دسته تقسیم می‌شود:
- زیلوهای تک نقش
- زیلوهای سجاده‌ای
نقش زمینه در زیلو تک نقش به ترتیب «بافتک» و «زلفک» بوده که شاید علت بافت زیلوها با این نقوش (به خصوص نقش بافتک) سادگی بافت آن نسبت به سایر نقش‌هاست. در میان زیلوهای تک‌نقش، نقوشی منحصربه‌فرد دیده می‌شود که در این زمینه می‌توان به نقش‌های (تالک و چشم بلبلی) اشاره کرد. در زیلوهای قدیمی حتماً نوشته وقفی وجود دارد؛ اما زیلوهای جدید گاه بدون کتیبه‌نویسی و فقط دارای نقش هستند.
زیلوهای سجاده‌ای به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- زیلوهای سجاده‌ای تک‌نقش: در این گونه زیلوها هر سجاده با نقشی خاص تزیین شده که با حاشیه‌ای زیبا از سجاده‌های دیگر جدا شده‌است.
- زیلوهای سجاده‌ای با نقوش ترکیبی: در این دسته از زیلوها هر سجاده از نقوش متفاوت و متنوعی تشکیل شده که گل‌های هشت‌پر، دم موشی، لچک، و … از جمله این نقوش هستند. در مقام مقایسه این گروه نسبت به گروه قبل از قدمت و زیبایی بیشتری برخوردار است. بالطبع این ویژگی‌ها باعث شده که بافتن این نوع زیلو از عهده‌ی هر بافنده‌ای خارج باشد و تنها استادانی خبره به این کار مشغول شوند.
راهنمای خرید زیلوی مرغوب
مرغوبیت یک زیلو در نحوه بافت آن، میزان تراکم، تنوع نقش‌ها، نخ مصرف شده در زیلو و کیفیت رنگ آن است. اگر تراکم زیلو کم باشد، زودتر فرسوده می شود و دوام آن نیز کم است؛ اما تراکم بالای زیلو باعث می شود که مقاومت آن در مقابل فرسایش بالا رود.
زیلوهایی که با رنگ‌های طبیعی رنگ‌آمیزی شده باشند، مقاومت بالایی در شست‌وشو دارند و هم چنین کیفیت بالاتری نیز دارند. نکته دیگر در خرید زیلو، چگونگی بافت و استحکام آن است که به نوع نخ استفاده شده در آن بستگی دارد.
زیلویی که با نخ «یک وجال» بافته شده، بافت بهتر و ظریفی دارد. نخ «دو زهی سرکاری» چون ضربه‌ای نمی‌بیند، زیلویی نازک به شما تحویل می‌دهد. اما نخ «سه زهی گرت ساده» بافت زیلو را محکم‌تر و ضخیم‌تر می‌کند.
مزایا و معایب استفاده زیلو
- زیلوبافی به‌علت استفاده از پنبه به عنوان عنصر اولیه که بافت آن پرز ندارد، سلامتی بافنده و مصرف‌کننده را به‌خطر نمی‌اندازد، در صورتی‌که پشم در قالی‌بافی ممکن است باعث بروز بیماری‌های دستگاه تنفسی برای بافنده آن شود.
- زیلو محصولی بافتنی است و از قابلیت طراحی خلاقانه با استفاده از اشکال هندسی برخوردار است و می‌توان با بافت نام واقفین و خیرین را روی زیلوی نذری نوشت و نیازمند هزینه‌های اضافی نیست.
- به‌دلیل آنکه زیلو از بافت پنبه‌ای برخوردار است، از نفوذ شن و ماسه در مناطق کویری جلوگیری می‌کند و می‌تواند فرش و زیراندازی مناسب برای مناطق کویری باشد.
- در بافت زیلو از اشکال هندسی استفاده می‌شود و بنابراین می‌توان این محصول را علاوه بر زیرانداز به عنوان سجاده فرش، تابلو، رومیزی، پشتی و بالش استفاده کرد.
- زیلو می‌تواند هدیه برای عزیزان، برای عیدی دادن و حتی هدیه تبلیغاتی نیز باشد.
- بافت منحصربه‌فرد زیلو از تعریق بیش از حد بدن جلوگیری می‌کند. بنابراین استفاده از پشتی و تکیه آن برای اماکن عمومی که جمعیت زیادی در آن حضور دارند، مناسب است.
- زیلو از جمله فرش‌هایی است که عمری طولانی دارد و به راحتی فرسوده نمی‌شود.
- زیلو برخلاف بیشتر فرش‌ها و زیراندازها، فاقد تنوع رنگی است. معمولا زیلوهای خانگی نسبت به زیلوهای مساجد، از تنوع رنگ بیشتری برخوردارند و در رنگ‌های آبی، سفید، سبز، نارنجی، قرمز و قهوه‌ای بافته می‌شوند.
اگر به دنبال زیلو غیردستباف هستید، جالب است بدانید که زیلو ماشینی مدلی از فرش‌های فانتزی است که با نخ پنبه بافته می‌شود. زیلوهای ماشینی، شباهت بالایی به گلیم فرش‌های ماشینی دارند و بدون خاب هستند و زیراندازهایی ارزان هستند که در مناطق گرم ایران از قبیل یزد، میبد، کاشان و دیگر مناطق کویری بیشتر از آنها استفاده می‌شود.
خریداران زیلو، از اقشار مختلف جامعه هستند. بنابراین انواع زیلو با قیمت‌های مختلف به بازار عرضه می‌شود تا خریداران زیلو بتوانند با بودجه‌های مختلف اقدام به خرید کنند. قیمت زیلوهایی که در بازار وجود دارد، معمولا در دو سطح است. برای کسانی که به دنبال زیلو ارزان می‌گردند نیز زیلو در بازار وجود دارد. قیمت زیلوی یزدی معمولا بالاتر است چون دارای کیفیت خوبی هستند و در تولید آنها از مواد مرغوب تری استفاده شده است.
برای دیدن آگهی‌های زیلو کلیک کنید
نگهداری و شست‌وشوی زیلو
زیلو به‌دلیل استفاده از الیاف طبیعی در عین نرم بودن، فرشی سبک، با قابلیت شست‌وشوی مداوم و گرم در مقابل سرما محسوب می‌شود و حتی دارای ماندگاری بیشتری نسبت به فرش است. شست‌وشوی زیلو بسیار آسان است و با آب سرد یا گرم تفاوتی ندارد. حتی آب جوش هم روی زیلو بی‌اثر است. ترکیبات قلیایی نظیر پودرهای شست‌وشو و صابون روی زیلو اثر مخرب ندارند.
***
[horizontal_slider url=’tehran/carpet-moquette?has-photo=true’ title=”آگهی‌های فرش را در دیوار ببینید”]
