در سال گذشته معاون اول رئیس‌جمهور و استانداران مختلف در مناسبت‌های تقویمی مرتبط با معلولان بارها از لزوم اجرای درست قانون سهمیه سه درصدی استخدام معلولان در دستگاه‌های دولتی سخن گفتند. از آن‌جایی که امسال چند آزمون مهم استخدامی در دستگاه‌های دولتی برگزار شده و می‌شود، می‌توان میزان اجرای این قانون در این دستگاه‌ها را برای راستی‌آزمایی این ادعاها بررسی کرد.
از جمله اینکه با توجه به برگزاری آزمون استخدامی آموزش و پرورش و اعلام نتایج آن و مشخص شدن برگزیدگان این آزمون می‌توان بررسی کرد که آیا در میان پذیرفته‌شدگان این دستگاه اجرایی سه درصد کارمند معلول هم استخدام شده‌اند یا خیر.
آنچنان که از سخنان مسئولان سازمان بهزیستی برداشت می‌شود، این قانون به صورت خودکار از سوی آموزش و پرورش اجرا نشده؛ چرا که معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور «ابراز امیدواری کرد» که این‌بار این وزارت‌خانه، قانون سهمیه سه درصدی استخدام معلولان را به طور کامل اجرا کند.
روند تخصیص سهمیه سه درصدی استخدام معلولان چگونه است؟
در ابتدا برای تعیین سهمیه سه درصدی استخدام معلولان، جلسه‌ای با حضور نمایندگان دستگاه‌های دارای سهمیه استخدامی، سازمان اداری استخدامی، معاونت توانبخشی و نیروی انسانی سازمان بهزیستی کشور، برگزار می‌شود.
در این جلسه مشخص می‌شود چه شغل/محل‌هایی برای افراد دارای معلولیت انتخاب شود؛ پس از آن سهمیه سه درصد بر اساس وجود دانش‌آموخته در شهر و استان مورد نظر تعیین شده و در دفترچه آزمون به صورت ستاره‌دار مشخص می‌شود.
در چنین جلسه‌هایی چالش‌های مهمی هم وجود دارد.
- برای نمونه، گاهی اوقات دستگاه‌های دولتی طی یک سال آزمونی برگزار نمی‌کنند.
- از سوی دیگر نیز مشکلی که وجود دارد این است که همه دستگاه‌ها همزمان با یکدیگر آزمونی برگزار نمی‌کنند که ظرفیت خوب سه درصدی، در همه رشته‌ها داشته باشیم و تعداد محدود است.
- از طرفی دیگر، دستگاه‌ها آزمون برگزار می‌کنند و ما رشته‌هایی را که معلولان امکان شرکت دارند، با تفاهم سازمان برگزارکننده و سازمان اداری استخدامی مشخص می‌کنیم، اما فردی در آن رشته شرکت نمی‌کند.
- از دیگر مشکلات این مسیر بنا به گفته مسئولان سازمان بهزیستی این است که افراد دارای معلولیت گزینه «آزاد» را اشتباه انتخاب می‌کنند و یا حد نصاب را کسب نمی‌کنند که منجر به اعتراض می‌شود. یا شرایط آنان خارج از ضوابط سازمان استخدامی مانند: سن، مدرک و یا مغایرت رشته تحصیلی است. البته این موارد مربوط به فرد متقاضی است.
- گاهی اوقات نیز افراد دارای معلولیت در رشته‌ای شرکت می‌کنند و سازمان دو تا سه برابر سهمیه، داوطلب پذیرش می‌کند و سپس افراد را از میان آنها گزینش می‌کند. در آن جلسه باید نماینده سازمان بهزیستی حضور داشته باشد تا مبادا فرد را به ناحق حذف کنند.
- بسیاری اوقات سازمان بهزیستی را از زمان برگزاری جلسه مطلع نمی‌کنند و به ناحق افراد دارای معلولیت را رد می‌کنند. تجربه نشان داده حضور نماینده سازمان اثرات روانی مثبت فراوانی بر روحیه افراد دارای معلولیت دارد.
وضعیت استخدام معلولان در سال‌های اخیر
اصغر کاظمی، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی است که در این سال‌ها پیگیر اجرای قانون سهمیه سه درصدی استخدام معلولان در دستگاه‌های اجرایی است. کاظمی با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۰ آزمون استخدامی برای جذب سه درصد سهمیه استخدامی برگزار نشده است، گفت:
«در سال ۹۹ نیز از ۱۳۰۵ سهمیه تعیین شده برای جذب افراد دارای معلولیت با دستگاه‌های اجرایی کشور، ۵۰۷ نفر پذیرفته‌شده نهایی بودند. وی معتقد است که امتیاز قانون سهمیه سه درصد استخدامی افراد دارای معلولیت این است که این سه درصد ذخیره خواهد شد و در صورتی که در سالی از آن سهمیه استفاده نشود، ظرفیت باقی مانده در سال بعد ذخیره خواهد شد.»
در آزمون‌های استخدامی ۱۴۰۱ چند معلول استخدام می‌شوند؟
در سال ۱۴۰۱ نیز ۹ دستگاه آزمون اداری و استخدامی برگزار کرده‌اند و افراد دارای معلولیت می‌توانند از سهمیه خود استفاده کنند. در ماده ۱۵ قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت آمده که
«دولت مکلف است حداقل سه درصد از مجوزهای استخدامی (رسمی، پیمانی، کارگری) دستگاه‌های دولتی و عمومی اعم از وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، شرکت‌ها و نهادهای عمومی و انقلابی و دیگر دستگاه‌هایی که از بودجه عمومی کشور استفاده می‌کنند به جز موارد ذکر شده در بندهای (ت) و (ث) ماده (۱۱) این قانون را به افراد دارای معلولیت واجد شرایط اختصاص دهد.»
۷ شغل پردرآمد برای معلولین و افراد توان‌یاب
سهمیه استخدامی فرزندان شهیدان و جانبازان | ۶۹۶۰ نفر جذب شدند
اما اینکه آیا این قانون به درستی اجرا می‌شود یا خیر، جای سوال دارد. گزارش‌های سازمان بهزیستی در این زمینه امیدوارکننده است. این سازمان مدعی است که تمامی دستگاه‌ها را در زمینه اجرای قانون سهمیه سه درصدی استخدام معلولان رصد می‌کند. شاید تنها ماده‌ای که دستگاه‌ها به خوبی به آن عمل می‌کنند، همین موضوع سهمیه سه درصد استخدامی افراد دارای معلولیت باشد.
کاظمی، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور هم با اشاره به عملکرد وزارت آموزش و پرورش در اجرای سهمیه سه درصد استخدامی افراد دارای معلولیت در این وزارت‌خانه مدعی است که:
«در راستای اجرای قانون مذکور توسط وزارت آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی در حال مذاکره با این وزارت‌خانه است. ما سال‌ها به طور پراکنده با این وزارت‌خانه رایزنی کرده‌ایم. در این دوره جدید قصد داریم نظرات را تجمیع کنیم و در این راستا با استان‌ها مکاتبه شده است. در همین زمینه سازمان بهزیستی بعد از تجمیع مشکلات قرار است به صورت موردی مشکلات خود را با وزارت آموزش و پرورش برطرف کند.»
