هر گوشه ایران که پا بگذاریم و به آثار تاریخی و باستانی نگاه کنیم، ردپایی از معماری ایرانی به چشم می‌خورد که نه‌تنها اصالت دارد، بلکه شگفتی‌های علمی زیادی را در خود جای داده است. معماری سنتی ایران و خصوصا سبک های معماری داخلی در آن، تاثیر قابل‌توجهی در شکل‌دهی علوم و مفاهیم معماری معاصر داشته است. بیایید امروز بیشتر با انواع معماری ایرانی آشنا شویم.
تخت جمشید، مسجد جامع یزد، منار جنبان، مسجد شیخ لطف الله، حرم حضرت معصومه (س)، سی‌وسه پل، بازار وکیل، کاخ چهلستون، کلاه فرنگی و بسیاری مکان‌های دیگر، فقط گوشه‌ای از معماری غنی این مرز و بوم است که شاید برای خیلی‌ها حکم دفتر نقاشی و محلی برای نوشتن یادگاری باشد، ولی خارجی‌ها حسابی ارزش آن را می‌دانند.
معماری سنتی ایران یکی از غنی‌ترین و زیباترین انواع معماری در دنیاست که هم از نظر سبک های معماری داخلی و هم معماری بیرونی، شگفتانه‌های زیادی را در خود جای داده است. اما همه چیز فقط نمای ظاهری نیست، در بخش‌بخش معماری کهن ما، ردپایی از ظرافت و علوم متنوع به چشم می‌خورد، گویی که حرف‌های زیادی از گذشته بوده است و حالا ما باید آنها را رمزگشایی کنیم. شاید هم روزی پیامی را به گذشتگان دادیم و تلاش کردیم از نابودی این میراث کهن توسط آنها، جلوگیری کنیم!
اما بحث امروز ما بیشتر درباره انواع معماری ایرانی است و می‌خواهیم بیشتر با آن آشنا شویم.
به نظر کارشناسان این حوزه، معماری ایرانی شامل ۶ سبک مهم و اصلی می‌شود که ردپای آنها از دیرباز تا به امروز به چشم می‌خورد. این ۶ سبک را در ادامه بیشتر بررس معرفی می‌کنیم:
- پارسی
- پارتی
- خراسانی
- اصفهانی
- آذری
- رازی
در ویدیوی زیر، تعاریف هندسه در معماری اسلامی و هنر نهفته در آن را می‌بینید. معماری اسلامی از قرن‌ها پیش با معماری ایرانی گره خورده است.
سبک پارسی در معماری ایرانی
این سبک در واقع قدیمی‌ترین نوع معماری ایرانی است که از زمان هخامنشیان برای ما به یادگار مانده است. همان‌طور که از نام سبک معماری پارسی برمی‌آید، آن را از قوم پارس گرفته‌اند و ردپای آن را می‌توان در تخت جمشید، آرامگاه کوروش، نقش رستم و پاسارگاد مشاهده کرد. از جمله مهمترین ویژگی‌های این سبک معماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ساختن ساختمان‌ها روی سکو و بلندی
- ارتبط فضاهای مختلف مانند آشپزخانه به راهروهای پنهانی
- استفاده زیاد از پایه، ستون و سرستون
- آرایش سرستون‌ها
- استفاده از سنگ‌تراشی در نمای بیرونی
- درون‌گرایی
- ساخت فنداسیون با لاشه‌های سنگ
سبک معماری پارتی
این سبک معماری سنتی ایران هم هم از قوم پارت گرفته شد. سبکی که بعد از حمله اسکندر به ایران به وجود آمده و در زمان اشکانیان، ساسانیان و صدر اسلام، استفاده از آن پر‌رنگ‌تر شده است. اگر می‌خواهید این سبک معماری زیبا و چشم‌نواز را از نزدیک ببینید می‌توانید به کاخ قصر شیرین، طاق کسری، نیایشگاه آناهیتا، کاخ آشور، آتشکده فیروزآباد و… سر بزنید.
کارشناسان، مهمترین ویژگی‌های این سبک معماری ایرانی را موارد زیر می‌دانند:
- تنوع طراحی‌ها
- استفاده از تمام فضاهای موجود
- درون‌گرایی به کمک حیاط
- ساختن ساختمان‌های باشکوه و بلند
- جفت‌کردن نیایشگاه و کاخ پذیرایی
- استفاده از گچ‌بری‌های زیبا با خطوط خمیده و شکسته
- استفاده از کنگره و پنجره در نمای بنا
- ساخت فنداسیون با لاشه‌های سنگ
سبک معماری خراسانی
یکی از مهمترین سبک های معماری داخلی که جزو معماری ایرانی بعد از اسلام شناخته می‌شود، سبک خراسانی است. خراسان در سده‌های متعددی چون سده اول تا چهارم هجری نقشی اساسی در تحولات و مناسبات ایران داشته است. این سبک معماری را بیشتر می‌توانیم در مسجدهای جامع مانند مسجد جامع اصفهان، اردستان، نایین، تبریز، فهرج، و دامغان ببینیم.
از جمله مهمترین ویژگی‌های این سبک معماری هم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پررنگ شدن معماری مساجد و اهمیت ویژه به این مکان مقدس
- تهیه مصالح از همان محل ساخت
- تاثیرپذیری بیشتر از الگوهای اسلامی
- طراحی ساختمان‌های متناسب با سبک زندگی مردم
سبک اصفهانی در معماری ایرانی
جالب است بدانید با اینکه نام سبک اصفهانی برای این معماری ایرانی در نظر گرفته شده، ولی این طراحی زیرمجموعه‌ای از معمای آذربایجان است که در ادامه بیشتر به آن می‌پردازیم. این سبک معماری را آخرین معماری ایرانی می‌دانند و آن را با نام‌های صفوی، افشاری، زندیه یا حتی قاجار می‌شناسند. کارشناسان معتقدند بعد از آن دیگر سبک جدیدی در معماری ایرانی پدیدار نشده است.
مسجد امام (شاه) و شیخ لطف الله اصفهان، کاخ چهلستون، مدرسه چهار باغ، مدرسه آقابزرگ، مدرسه خان، گنجعلی خان و بسیاری بناهای دیگر، نماد‌هایی از این سبک معماری هستند. در ادامه ویژگی‌های این معماری را با هم می‌بینیم:
- استفاده از اشکال هندسی ساده و خط‌های شکسته
- ساده‌سازی طرح‌ها با استفاده از اشکال مربع و مستطیل
- کاهش کیفیت ساختمان‌سازی
- سادگی در نمای بیرونی بنا
- کاهش پیش‌آمدگی و پس‌رفتگی بنا
بیشتر بخوانید: خانه قدیمی بخرید، گردشگر جذب کنید
سبک معماری آذری
این سبک معماری ایرانی در واقع بیشتر تحت تاثیر سلجوقیان بوده است. از آنجایی که آنها نیاز داشتند ساختمان‌ها به تعداد زیاد و زود آماده شوند، در نتیجه دنبال سادگی رفتند. به همین دلیل هم ساختمان‌سازی را سریع‌تر کردند و عناصر شبیه به هم نیز در طراحی آنها زیاد دیده می‌شود (اطلاعات بیشتر).
اگر علاقه‌مند هستید که این سبک معماری را ببینید و از جزئیات آن لذت ببرید، می‌توانید به مقبره سلطانیه، مسجد علیشاه، امیرچخماق، مسجد جامع یزد، مسجد کبود، و مسجد گوهرشاد سر بزنید.
کارشناسان معتقدند مهمترین ویژگی این سبک معماری شامل موارد زیر است:
- ساختن بناها و ساختمان خیلی بزرگ
- ساختن نما، جدا از بنای اصلی
- افزایش استفاده از اشکال هندسی
- استفاده بیشتر از کاشی به جای آجر
- به‌کار‌گیری کاشی‌های هفت‌رنگ و معرق
سبک رازی در معماری ایرانی
این سبک را باید یکی از کامل‌ترین معماری‌های ایرانی بدانیم که ردپایی از سه سبک پارسی، پارتی و خراسانی در آن به چشم می‌خورد. ضمن اینکه معماران این سبک تلاش کردند باز هم ویژگی‌های جذابی را به آن اضافه کنند.
مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع زواره، گنبد سرخ مراغه، گنبد قابوس، و مسجد جامع اردستان از این سبک معماری به جای مانده‌اند. در ادامه به ویژگی‌های این سبک معماری ایرانی اشاره می‌کنیم:
- افزایش ساخت گنبد و طاق
- تبدیل مساجد دارای شبستان به چهار ایوانی
- استفاده از نگاره‌های آجری با خطوط شکسته و مستقیم
- استفاده از گچ‌بری‌های زیاد
خانه‌های قدیمی با معماری زیبا را در دیوار پیدا کنید.
جمع‌بندی
معماری سنتی ایران و خصوصا سبک های معماری داخلی در بخش‌های مهمی از آن، در دنیا زبان‌زد است و بسیاری از معماران و علاقه‌مندان از سراسر دنیا به کشور ما سفر می‌کنند تا این زیبایی‌های مسحورکننده را ببینند. انواع معماری ایرانی در زمان‌های گوناگون دستخوش تغییرات شده است و هر سبکی برای خودش نشانه‌هایی دارد. پارسی، پارتی، اصفهانی، آذری، رازی و خراسانی مهمترین سبک‌های معماری ایرانی هستند که در این مطلب درباره آنها صحبت کردیم.
