فرش ترکیه که به‌نام‌های فرش ترک و فرش ترکیه‌ای هم از آن یاد می‌شود، همچون فرش‌های مناطق همجوار آن، ایران و قفقاز و آسیای میانه، شهرتی جهانی دارد و بسیاری از گردشگران از سراسر جهان در بازگشت از سفر ترکیه آن را به‌عنوان سوغاتی خریداری می‌کنند. فرش ترکیه‌ای که گاه فرش آناتولی نیز نامیده می‌شود، از صنایع دستی و آثار فرهنگی این کشور کهن محسوب می‌شود.
تاریخچه فرش ترکیه
ترکیه از دیرباز محل عبور و مرور اقوام مختلف و تقاطع تاریخ و فرهنگ شرق و غرب بوده است. به‌همین دلیل سنت فرش‌بافی در این کشور از یک‌سو تحت تاثیر ایران و از سوی دیگر تحت تاثیر یونانی‌ها بوده که در گذشته بر تولید فرش در مناطق همجوار خود تسلط داشته‌اند. اقوام مهاجم نیز در دوره‌های مختلف تاریخی، هنر و نوع فرش‌بافی خاص خود را به فرهنگ ترکیه وارد کرده‌اند.
همان‌طور که می‌دانید در گذشته برای مدتی طولانی شهر قونیه پایتخت تولید فرش ترکیه بوده است. اولین بافته‌های متشکل از تار و پود در ترکیه، محصولاتی نساجی شبیه گلیم‌ها و جاجیم‌های تخت‌بافت بود. سپس قالیچه‌هایی پرزدار به‌وجود آمدند. هنر قالی‌بافی در ترکیه به‌صورت منسجم و ثبت‌شده از دوره سلجوقیان آغاز شد و با عثمانی‌ها ادامه یافت. پس از ترکان سلجوقی و قبل از عثمانی‌ها، در دوران گذار در قرن چهاردهم، نقش حیوانات روی فرش ترکیه ای ظاهر شد.
اگرچه امروزه تعداد بسیار کمی از این فرش‌ها باقی مانده؛ اما می‌توان تصویر آنها را در نقاشی‌های نقاشان مشهور اروپایی دید. در قرن ۱۵ تنوع بیشتری از نقوش حیوانات روی فرش ترکی پدیدار شد. نوع تازه‌ای از فرش ترک با ترکیبی از نقش‌های حیوانات و اشکال هندسی در همین زمان به‌وجود آمدند. این فرش‌ها از آنجا که در نقاشی‌های هانس هولباین، هنرمند آلمانی به‌کاررفته‌اند، «فرش‌های هولباین» نامیده می‌شوند. در این قرن، شهرهای برگاما و اوساک به مراکز مهم بافندگی در غرب آناتولی تبدیل شدند.
در اواخر این قرن نقش فرش‌ها به نقش‌های استفاده‌شده در تولید کاشی و سرامیک آن دوره شبیه شد؛ طرح‌هایی از شاخه‌ها و برگ‌ها و گل‌های درهم‌پیچیدهِ لاله و میخک و سنبل و زنبق و نخل که به سبکی طبیعت‌گرایانه بافته شده و ترکیب اولیه فرش را تثبیت می‌کنند. این سبک در نواحی دیگر نیز ادامه یافت و امروزه نیز در فرش ترکیه‌ای دیده می‌شود.
قرن ۱۶ آغاز دومین دوره موفق فرش‌بافی در ترکیه بود. فرش‌های این دوره را «قالیچه‌های کاخ عثمانی» می‌نامند. علت نامگذاری این فرش‌ها به قالیچه‌های کاخ این است که طرح و رنگ آن توسط هنرمندان کاخ تعیین و سپس به مراکز بافندگی ارسال می‌شد. در قرن‌های ۱۶، ۱۷ و ۱۸، شهرهای دیگری به‌عنوان مراکز قالی‌بافی در کنار اوساک و برگاما اهمیت پیدا کردند. فرش‌هایی که در برخی از این مناطق بافته می‌شوند به «فرش‌های ترانسیلوانیا» معروف‌اند؛ چون در کلیساهای ترانسیلوانیا یافت می‌شدند.
در آغاز قرن ۱۹ و ۲۰، فرش‌های ابریشمی بافته شده در نزدیکی استانبول، هِرِکه، شهرتی جهانی پیدا کردند. این فرش‌ها در اصل فقط برای سلاطین امپراتوری عثمانی بافته می‌شد. فرش ترکیه‌ای هرکه هنوز از بهترین فرش‌های ابریشمی دنیا محسوب می‌شود.
این مطلب را از دست ندهید؛ فرش ایرانی؛ بازمانده‌ای کهن از هنر اصیل ایرانی
ویژگیهای فرش ترکیه‌ای
برای شناخت فرش‌های ترکیه‌ای ویژگیهای بارز این نوع فرش را از جهات زیر بررسی کرده‌ایم:
- انواع فرش و زیراندازهای دستباف ترکیه
- نوع بافت فرش ترکیه‌ای
- نوع گره و چله‌کشی فرش ترکیه‌ای
- رنگ‌های فرش ترکیه‌ای
- نقش‌های فرش ترکیه‌ای
- نخ مورد استفاده شده در فرش ترکیه
- اسامی فرش‌های ترکیه‌ای
- محل‌های بافت فرش ترکیه‌ای
- مزایای فرش ترکیه‌ای
- ده نکته اصلی در انتخاب فرش ترکیه‌ای
انواع فرش و زیراندازهای دستباف ترک
فرش ترکیه‌ای مشتمل بر فرش‌های عشایری، فرش‌های روستایی و فرش‌های کارگاهی است. فرش‌های ماشینی ترکیه‌ای امروزه در کارگاه‌های بزرگ تولید فرش بافته می‌شوند. اکثر بافته‌های بدون پرز ترکیه مربوط به منطقه آناتولی است.
از جمله زیراندازها و فرش‌های ترکیه‌ای دستباف می‌توان به گلیم و جاجیم و زیلی و سوماک اشاره کرد. فرش‌های ریزبافت اغلب به عنوان دیوارکوب و قالیچه‌های کوچک‌تر استفاده می‌شوند. فرش ترکیه‌ای انواع مختلفی دارد و بر اساس موادمصرفی به چند دسته تقسیم می‌شود: ابریشم روی ابریشم، پشم روی پنبه، پشم روی پشم، ویسکوز روی پنبه. فرش برگاما، فرش هرکه، فرش میلاس و فرش اوشک و فرش قونیه شناخته‌شده‌ترین فرش‌های ترکیه‌ای در بازار جهانی‌اند.
بیشر بدانید؛ فرش عشایری؛ مادر فرش‌های ایرانی
نوع بافت فرش ترک
در فرش ترکیه‌ای بافندگی از انتها شروع می‌شود. ابتدا قسمت گلیم (قسمت مسطح بافت) در لبه پایین فرش بافته می‌شود. سپس بافنده، تکه‌ای از پشم را که با نقشه فرش مطابقت دارد می‌گیرد و روی دو تار گره می‌زند. سپس پشم‌های اضافی را با چاقو می‌برد. پس از اتمام یک ردیف گره، نخ پود را بین تارهای جلو و عقب می‌گذرانَد.
از نخ‌های پود برای تقویت بافت فرش ترکیه استفاده می‌شود. سپس با «کرکیت» (ابزاری مانند شانه سنگین) ردیف گره‌ها و پود را محکم می‌کوبد تا به سفتی مطلوب برسد و گره‌ها و پودها فشرده شود. پس از این مرحله، با یک جفت قیچی قابل تنظیم، نخ‌های رنگی اضافی را برش می‌دهد تا سطح یکنواختی از ضخامت شمع به دست آید. این روند تا پایان فرش ادامه می‌یابد.
نوع گره و چله‌کشی فرش ترکیه
یک از ویژگیهای فنی در بافت فرش ترکیه، استفاده از گره متقارن یا دوتایی (گره ترکی) است. هر گره روی دو تار ساخته می‌شود. در این شکل گره زدن، هر نخ شمع را تا انتها دور دو تار می‌پیچند و به سمت پایین کشیده و برش می‌دهند. فرش‌های ترکی دستباف اغلب درشت‌باف و تعداد رج‌شمار آنها کمتر از ۲۰ است. اکثر فرش‌های ترکیه‌ای چله پشمی دارند؛ ولی اخیرا چله پنبه‌ای نیز در بافت فرش ترکیه‌ای افزایش یافته است.
در فرش ترکیه پود به‌صورت تک‌لا استفاده می‌شود و در هر رج از دو پود استفاده می‌شود. در هنگام خرید فرش ترک ماشینی باید به این نکته توجه کرد که اگر قصد خرید فرش نرم‌تری دارید، باید فرش ترک ۴۰۰ شانه یا ۵۰۰ شانه را انتخاب کنید. اما اگر فرشی با نقش ظریف‌تر و گل‌های ریزتر درنظر دارید باید فرش ترک ۱۰۰۰ شانه یا ۱۲۰۰ شانه را انتخاب کنید، با این توضیح که هر چه شانه فرش بیشتر باشند خاب آن کمتر خواهد شد.
نخ استفاده شده در فرش ترکیه
پشم گوسفند پرمصرف‌ترین الیاف در فرش ترکی است چون بادوام و کار با آن آسان است و قیمت آن چندان گران نیست. جاجیم و گلیم و زیلی و سوماک بیشتر از پشم و الیاف طبیعی حیوانات و فرش‌های پرزدار دستباف از ابریشم و پنبه بافته می‌شوند. الیاف استفاده‌شده در بافت فرش ترکیه‌ای ماشینی اکریلیک هیت‌ست (Heat Set Acrylic) و الیاف پلی‌استر تاپس و نخ بامبو است. در هنگام خرید فرش ترکیه‌ای باید توجه کرد که فرش مزبور از جنس الیاف پلی‌استر ساده نباشد چون دارای کیفیت پایینی است. فرش‌های ابریشم، قیمت بسیار بالاتری در مقایسه با فرش‌های پشمی و کتانی دارند.
برای دیدن آگهی‌های فرش ترک کلیک کنید
پیشنهاد خواندنی؛ شگردهای خرید فرش دستباف که هرکسی نمی‌داند!
رنگ‌های فرش ترکیه‌ای
در رنگرزی پشم و الیاف فرش ترکیه‌ای از دو نوع رنگ استفاده می‌شود: رنگ‌های طبیعی و رنگ‌های شیمیایی. رنگ‌های طبیعی خود از سه منبع به دست می‌آیند: گیاهان، حیوانات و مواد معدنی. استفاده از منابع گیاهی در تولید فرش ترکیه‌ای دستباف مرسوم‌تر است. برخی از نمونه رنگ‌های به‌دست‌آمده از منابع گیاهی عبارتند از: رنگ قرمز و بنفش و صورتی و نارنجی از روناس و رنگ آبی از گیاه نیل.
آناتولی دارای تنوع بالایی از گیاهان است که در نتیجه آن هنر رنگرزی در طول قرن‌ها در آن منطقه پیشرفت چشمگیری داشته است. مهم‌ترین تفاوت فرش‌های ترکیه‌ای و ایرانی در رنگ آن‌هاست. فرش سنتی ایران معمولا از هشت رنگ تیره اما فرش ترکیه‌ای از تعداد رنگ‌هایی کمتر با پس‌زمینه‌های روشن بافته شده است. معمولاً فرش‌های هر ناحیه و قوم مشخص رنگ‌های خاص خود را دارند و هر رنگ تداعی‌کننده مفهومی مشخص است.
نقش‌های فرش ترک
ترکیب‌بندی، رنگ و نقش هر فرش نشان‌دهنده خاستگاه و فرهنگ بافندگان آن است. از این نظر فرش را می‌توان کالایی فرهنگی دانست. انواع مختلفی از نقش‌ها و نشان‌ها بر روی فرش ترکیه‌ای دیده می‌شود که به ۴ گروه طبقه‌بندی می‌شوند:
- نقش‌های هندسی شکسته یا انتزاعی که از ذهن بافنده و خاستگاه فرهنگی او نشات می‌گیرد.
- طرح‌های گل و پرندگان و حیوانات و اجرام آسمانی که از طبیعت نشات می‌گیرد و گاه چهره انسانی
- طرح‌های محرابی و نقش‌های متاثر از مساجد و اماکن مذهبی
- شکل‌های اسطوره‌ای و سمبلیک
طرح‌های استفاده شده در بافت فرش ترکیه‌ای هرکدام معنای خاصی دارد و هیچ جزئی در طراحی این فرش‌ها تصادفی نیست. درک معنای هر نقش فرآیندی سخت و تخصصی است چون در هرکدام از طرح‌ها معانی بسیاری در طول قرن‌ها انباشته شده است. برخی از رایج‌ترین نقش‌ها روی فرش ترکیه‌ای درخت‌ها هستند که نمادی از زندگی طولانی و تولد دوباره محسوب می‌شوند.
شاخ حیوانات نیز در فرش ترکیه ای استفاده شده که نمادی از قدرت است. دست زنان نماد باروری زنانه و شمع نماد نور الهی و قدسی محسوب می‌شود.
اسامی فرش‌های معروف ترکیه
مرینوس و صانات هالی (Sanat Hali) از برندهای مشهور فرش ترکی هستند. انواع فرش فانتزی، فرش مدرن، فرش شگی و پرزبلند، فرش اسپرت و لوکس، انواع فرش‌های شیک و تزیینی، فرش پوست و چرم، فرش فانتزی، فرش کارتونی، فرش عروسکی، فرش اتاق کودک دخترانه و پسرانه از محصولات شرکت‌های فرش ترکیه‌ای هستند. فرش ترکیه‌ای لایت از دیگر فرش‌های محبوب در بازار ایران است. پایین بودن نسبی قیمت فرش ترکیه‌ای و مرغوبیت آن نسبت به نمونه‌های مشابه باعث شده طرفدارن زیادی در بازار داشته باشد.
سادگی، طرح‌های خلوت و رنگ‌های روشن از ویژگیهای فرش ترکیه‌ای لایت محسوب می‌شود که سازگار با سلیقه‌های علاقه‌مند به رعایت خلوتی و چیدمان حداقل‌گرا در طراحی داخلی منزل است. وجه تسمیه فرش ترکیه‌ای لایت به علت رنگ‌بندی روشن آن است که نهایتاً از ۵ رنگ در آن استفاده شده است، برخلاف فرش ماشینی ایرانی که معمولا در آن از هشت رنگ و عمدتاً رنگ‌های تیره استفاده می‌شود. فرش ترک ساده، فرش ترک ممتاز و فرش ترک سمرقند از دیگرانواع فرش‌های موجود در بازار به‌شمار می‌آیند.
در زمینه طرح و رنگ نیز فرش ترکی انواع مختلفی دارد: فرش ترک طوسی، فرش ترک زمینه نقره‌ای، فرش ترک طرح سنگ، فرش ترک نقره‌ای زغالی، فرش ترک طرح ورساچه و فرش ترک گل برجسته. به‌صورت کلی فرش‌های ترک به‌صورت تک‌رنگ ساده یا چند‌رنگ گرم با ترکیب گل‌های برجسته و طرح و نقشه‌های متنوع دیگر بافته و تولید می‌شوند. هنگام خرید فرش ترک این نکته را مدنظر داشته باشید که ویژگیهای مختلفی مثل ابعاد، تراکم، شانه، رنگ و جنس نخ به کار برده شده در قیمت فرش ترکیه‌ای تاثیر دارند.
پیشنهاد خواندنی؛ فرش‌های آذربایجان، گهواره قالی‌بافی ایران
محل‌های بافت فرش‌های ترکیه
قالی‌بافی در آناتولی ابتدا با ورود قبایل ترک از آسیای مرکزی به این منطقه آغاز شد. برخی از قدیمی‌ترین نمونه‌های شناخته‌شده فرش ترکیه‌ای نمونه‌هایی است که به‌دست ترک‌های سلجوقی در قرن سیزدهم بافته شده است. طرح‌های بهکاررفته در این نمونه‌ها نقش‌های گلدار و هندسی در چند رنگ اصلی است.
این نوع فرش ترکیه در استان‌های سیواس، قیصریه و قونیه بافته می‌شده است. امروزه علاوه بر تولید فرش‌های کارگاهی در ترکیه مناطقی وجود دارند که سنت کهن فرش‌بافی را به شیوه سنتی همچنان زنده نگه داشته‌اند از جمله در قونیه، قیصریه، سیواس، لادیک ، باندیرما، دوسمالتی، چاناکاله، اسپارتا، میلاس، برگاما، قارص، کولا ، گوردس، فتحیه و یحی‌لی.
مزایای فرش‌های ترک
طول عمر، استحکام و دوام بالا، لطافت و راحتی، ضد حساسیت بودن، عدم پرزدهی، وزن سبک و نگهداری آسان از ویژگیهای فرش ترک محسوب می‌شوند. فرش ترکی لایت، بافته‌شده از الیافی با وزن سبک است؛ اما با این وجود اصطکاک بالایی با سنگ و سرامیک دارد و بر روی زمین سر نمی‌خورند.
فرش‌های ترک در ابعاد متفاوت ۶، ۹ و ۱۲ متری و همچنین ابعاد استاندارد کوچک‌تر ۱، ۲ و ۴ متری بافته و عرضه می‌شوند و این تنوع ابعاد به مشتری اجازه می‌دهد که بسته به مبلمان داخلی منزل خود آزادی انتخاب بالایی داشته باشد.
ده نکته‌ای اساسی در خرید فرش ترکیه‌ای
فرش ترکی دستباف می‌تواند مکمل زیبایی خانه‌‌های افراد با سلیقه خاص باشد، اما در هنگام خرید آن باید به نکاتی توجه کرد. با توجه به تنوع زیاد فرش ترکیه‌ای شاید انتخاب یک فرش دلخواه کار آسانی نباشد. اگر می‌خواهید مطمئن باشید که یک فرش ترک با کیفیت بالا و قیمت منصفانه می‌خرید باید به ۱۰ ویژگی زیر در هنگام خرید توجه کنید:
- قیمت فرش
- ابعاد فرش
- مواد سازنده
- رنگ‌های بهکاررفته
- انواع فرش
- سبک فرش
- عمر فرش
- ماشینی یا دستباف
- محل بافت
برای دیدن آگهی‌های فرش دستباف کلیک کنید
قیمت فرش ترکیه‌ای
فرش‌های ترکیه‌ای با توجه به تنوع بسیار بالا، قیمت‌های مختلفی دارند و بسته به سلیقه مشتریان می‌توانند مورداستفاده قرار گیرند. ابعاد، تعداد شانه و تراکم، نوع رنگ، جنس الیاف بهکاررفته و زمان صرف‌شده برای بافت یک فرش از عناصر تاثیرگذار بر قیمت آن هستند. این نکته درباره انواع فرش ترکی صادق است.
ابعاد فرش ترک
ابعاد فرش ترک تا حدودی زیادی روی قیمت تاثیر می‌گذارد، بنابراین اندازه‌گیری فضایی که قصد دارید آن را مفروش کنید به شما کمک می‌کند تا بتوانید از خرید فرشی با ابعاد مناسب بسته به چیدمان موردنظر خود در منزل‌تان مطمئن شوید. انواع فرش ترکیه ای در اندازه‌های مختلف در بازار وجود دارند.
مواد سازنده فرش‌های ترک
فرش‌های ترک از مرغوب‌ترین مواد ساخته می‌شوند. الیاف پشم و ابریشمی که با دست تابیده شده باشد، بسیار مرغوب‌تر از پنبه یا پشم یا ترکیب این دو است. تفاوت بین فرش ابریشمی و فرش نخی کاملا مشخص است و در خرید فرش ترکیه‌ای باید به این نکته توجه کرد.
رنگ‌های مورد استفاده
انواع فرش ترکیه در رنگ‌های متنوعی تولید می‌شوند، بنابراین تصمیم بگیرید که کدام رنگ‌بندی با سلیقه‌تان مطابقت دارد. فرش ترکیه مانند فرش دستباف ایرانی نیست که هر منطقه طرح و نقش خاص خود را دارد و از رنگ‌های خاصی استفاده می‌شود، از همین‌رو محدودیتی در انتخاب رنگ نخواهید داشت.
انواع فرش ترک
فرش ترکیه ای در انواع بسیار متنوعی در بازار موجود است. باید از قبل بدانید که به دنبال چه نوع فرشی هستید.
سبک‌های فرش ترک
بسیاری از کارشناسان می‌توانند با یک نگاه به فرش فوراً منطقه‌ای که در آن بافته‌شده و معانی نهفته در نقش‌های آن را تشخیص دهند. برای خرید فرش ترکیه‌ای باید کمی تحقیق کنید و در صورت تمایل این ویژگی‌ها را از یک فروشنده معتمد بپرسید.
عمر فرش‌های ترک
فرش‌های قدیمی‌تر ترک از فرش‌های جدید ارزش بیشتری دارند؛ چون فرش اثر هنری و عتیقه محسوب می‌شود. فرش‌های جدیدتر نیز می‌توانند باکیفیت باشند؛ اما به اندازه فرش‌های قدیمی ارزش ذاتی ندارند.
فرش دستباف ترک یا ماشینی؟
در مجموع فرش دستباف گران‌تر از فرش ماشینی است و به‌همان اندازه نیز تفاوت کیفیت در آنها مشهود است. امروزه تعداد بسیار کمی از فرش‌ها دستباف هستند و فرش دستباف به‌صورت کلی کالایی کمیاب است. یک فرش دستباف ممکن است ایراداتی داشته باشد، اما این موارد نیز در نهایت زیبایی کلی یک فرش قدیمی را افزایش خواهد داد.
محل بافت فرش ترک
هر فرش ترکیه ای دستباف داستان خاص خود را دارد که باید از آن آگاهی بیابید: منطقه‌ای که فرش ترکیه در آن بافته شده، قدمت فرش، افرادی که آن را بافته‌اند و اغلب زنان هستند و هر آنچه که در زمان بافت آنها گذشته است، را خوب است بدانید.
همیشه باید بپرسید مبداء اصلی یک فرش کجاست؟ زیرا همه فرش‌هایی که به‌عنوان فرش ترک به‌فروش می‌رسند، واقعا ترک نیستند و ممکن است در برخی دیگر از کشورهای همسایه بافته شده باشند.
