کردستان دو قطب اصلی در قالیبافی دارد که آن را به ستاره‌ای در میان دست‌بافته‌ها تبدیل کرده است. علاوه‌بر بیجار، سنندج هم دستی بر آتش قالیبافی دارد و فرش سنه در واقع مربوط به همین منطقه است. فرش سنه با وجود افت کیفیتی که در طول سال‌های گذشته تجربه کرده، هنوز هم ستاره‌ای درخشان در میان فرش‌های دستباف ایرانی است. از همین‌رو در این نوشته بیشتر به فرش سنه می‌پردازیم تا با تاریخچه و ویژگی‌های این فرش بیشتر آشنا شوید.
- تاریخچه فرش سنه
- محل بافت فرش سنه
- بررسی ویژگی‌های فرش سنه
- طرحهای فرش سنه
- دلیل ماندگاری فرش سنه
-
آیا هنوز این فرش تولید می‌شود؟
تاریخچه فرش سنه
اما بافت فرش سنه مربوط به چه زمانی است؟ در بیان تاریخچه این فرش، می‌توان چیزی در حدود ۱۰۰ سال قدمت را برای قالی‌های کردستان در نظر گرفت که بیشتر به واسطه گله‌داری‌هایی است که در این منطقه رواج دارد و توانسته بخشی از مواد مورد نیاز بافت قالی کردستان را هم تامین کند. شهر سنندج را از دیرباز به‌دلیل واقع شدن در دامنه کوه، سنه می‌خواندند. به‌دلیل اهمیت قلعه از نظر نظامی، گاهی به آن سنه‌دژ هم می‌گفتند.
بافت فرش سنه در دو قرن گذشته شهر سنندج را به شهرت بیشتری در حوزه قالیبافی رسانده است. البته سنه را تنها به فرش‌های این منطقه نمی‌گویند؛ چرا که نوعی گره به نام گره سنه هم در میان قالی‌بافان مرسوم است که از نقوش و رنگ‌های سنتی و محلی برای بافت آن استفاده می‌شود. فرش سنه با یک طراحی عالی و الگوهای زیبا، مشتری‌های بسیاری در داخل و خارج از ایران دارد.
برخی کارشناسان معتقدند که قدمت فرش کردستان به حدود ۴۰۰ سال قبل بازمی‌گردد. در کتاب تحفه ناصری هم، این‌طور گفته شده که فرش سنه به سفارش رئیس ایلات و عشایر و برای پیشکش، بافته می‌شده است. امروزه یکی از سوغات معروف کردستان، همین فرش و گلیم‌های دستبافی است که شهرت جهانی دارد. نمونه‌های مختلفی از فرش عصر قاجار که در موزه فرش ایران نگهداری می‌شود، نشان از قدرتمند بودن قالیبافی در سنندج دارد.
زندگی قالی‌بافان کردستان در تار و پود فرش‌ها و به‌صورت خشن بودن این بافته‌ها دیده می‌شود. این زمختی از پشم خشن کردی نشات می‌گیرد که در لابه‌لای طرحهای شکسته، زندگی سخت قالی‌بافان را در زمان کوچ حکایت می‌کند. قالی کردستان با سه سبک بافت سنه، بیجار و عشایری بافته می‌شود.
این مطلب را از دست ندهید؛ فرش ایرانی؛ بازمانده‌ای کهن از هنر اصیل ایرانی
محل بافت سنه
فرش سنه بیشتر مربوط به گلیم‌های بافت کردستان است. سنه از زمان صفویان پایتخت کردستان بود و تاثیری که این سلسله بر گلیم‌های قرن‌های ۱۸، ۱۹ و اوایل ۲۰ گذاشته، در این نوع فرش هم به‌خوبی دیده می‌شود. قالی‌های سنه از نظر فنی و زیبایی‌شناسی با دیگر بافت‌های چادرنشینان فرق دارد و هنر بیشتری برای بافت آن خرج شده است.
بررسی ویژگی‌های فرش سنه
از جمله ویژگی‌هایی که می‌توان برای فرش سنه ذکر کرد، همان ویژگی‌هایی است که در بیشتر قالی‌های اصیل کردستان دیده می‌شود.
- یک پود ضخیم برای بافت آن استفاده می‌شود که بیشتر متاثر از دست‌بافته‌هایی مثل گلیم و گبه است. البته گفته می‌شود که امروزه از هر نوع پود برای بافت قالی این منطقه استفاده می‌شود.
- دارهای مورد استفاده در این منطقه نیز مثل دیگر مناطق شهری، به شکل عمودی و ثابت است.
- رج‌شمار بیشتر فرش‌های قدیمی کردستان از جمله فرش سنه، بین ۱۵ تا ۲۵ است. البته گاهی این رج‌ها تا ۳۵ هم می‌رسد.
- پرزهای کوتاه و استفاده از گره متقارن و ترکی از دیگر مشخصات این نوع فرش است. پشت فرش هم به خوبی دیده می‌شود چرا که الیاف به طور کامل توسط قالی‌بافان تابیده می‌شود.
- اندازه تار در این نوع فرش دو برابر تارهای فرش‌های عشایری است.
- از پشم‌های محکم و خشن برای بافت این نوع فرش استفاده می‌کنند.
- شیوه رنگرزی آن هم به‌صورت طبیعی و هم شیمیایی انجام می‌شود و جنس پرز آن پشمی است.
- در بافت تار و پود از پنبه، پشم و گاهی ابریشم استفاده می‌شود.
- فرش سنه بیشتر در ابعاد پشتی، ذرع‌ونیم، دو ذرع، کناره، شش‌متر و در نهایت ۹متری بافته می‌شود.
- به‌طور معمول از سه چله‌کشی ترکی، فارسی و تلفیقی در ایران استفاده می‌شود که نوع استفاده شده در فرش‌های مناطق غربی به خصوص سنندج، چله‌کشی ترکی است.
- فرش‌های کردستان از طرح‌ها و نقش‌های قالی زنجان و آذربایجان تاثیر گرفته و در برخی مواقع، نشانه‌هایی شبیه به فرش کرمانشاه و همدان هم در آن دیده می‌شود.
- نخ‌های به‌کار رفته در قالی‌های مختلف کردستان، حاصل پشم‌های درست شده با دست است که در تار و پود و پرز قالی‌ها تنیده می‌شود. این بافت به‌مرور زمان شکل پنبه‌ای به خود گرفته است.
- در کردستان بیشتر شیوه‌های تخت، نیم‌لول و تمام لول در بافت قالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- فرش سنه، از نوع تک پود ضخیم است و بیشتر به شکل نیم‌لول بافته می‌شود.
- شیرازه‌بافی این قالی به‌صورت هم‌زمان انجام می‌شود و پرداخت و روگیری بعد از بافت هر رج، توسط قالی‌باف انجام می‌شود.
- بخشی از قالی‌های کردستان از سوی عشایر ساکن سنقر بافته می‌شود که ویژگی‌های خاصی دارند. استفاده از پشم شتر در بافت این فرش باعث خشن شدن بافت‌ها می‌شود.
برای دیدن آگهی‌های فرش سنه کردستان کلیک کنید
بیشتر بدانید؛ فرش کردی؛ سردوش آهنی بر شانه‌های زاگرس
طرحهای فرش سنه
طرحهای مختلفی در بافت فرش سنه استفاده می‌شود که از مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بلبل گل محمدی
- گل میرزا علی
- ماهی درهم
- بوته میری
- هراتی
- رزهای صورتی
- لچک و ترنج
- بته‌ای و درختی
- سه‌ترنج
- جقه هشت پر
- گل وکیلی
- گل و بلبل
- جقه چهارپر
- کلاه فرنگی
در بافت فرش سنه بیشتر از رنگ‌های لاکی، آبی، سرمه‌ای، زرد، کرم، سبز، عاجی و قهوه‌ای استفاده می‌شود. در نقوش بیشتر فرش‌های دستبافت می‌توان آثاری از کار، زندگی و روزمرگی‌های مردم این منطقه مشاهده کرد که صعب‌العبور بودن منطقه و زندگی امروزه را در میان گره‌های فرش، شکل داده است.
پیشنهاد خواندنی؛ شگردهای خرید فرش دستباف که هرکسی نمی‌داند
دلیل ماندگاری فرش سنه
بسیاری دلیل ماندگاری این نوع فرش را استفاده از الیاف طبیعی در بافت آن می‌دانند. هرچند که بعد از استفاده متفاوتی که از الیاف طبیعی و غیرطبیعی شد، قدری کیفیت بافت این نوع فرش هم افت کرد اما با این حال، فرش دستباف سنه با شاخصه‌های مربوط به فرش‌دستباف کردستان، هنوز هم هواداران خاص خود را دارد.
آیا هنوز این فرش تولید می‌شود؟
آن‌طور که گفته می‌شود، فرش‌های سنندج چندان مثل گذشته کیفیت بالایی ندارد و از کیفیت آن کاسته شده است. مهم‌ترین این افت کیفیت را می‌توان هم‌خوان نبودن طرحهای قدیمی سنندج با رنگ‌های شیمیایی دانست که به‌مرور کیفیت را کم کرده است.
به‌نظر می‌رسد که به‌دلیل غالب بودن قالیبافی از سوی زنان و دختران در این منطقه، بیشتر کارگاه‌ها خانگی است و شمار کمتری نسبت به دیگر مناطق دارد. با این‌حال، قالی سنه از آن‌جایی که به هنر کردستان مربوط است، هنوز هم فراموش نشده و قابل استفاده است.
بیشتر بخوانید؛ فرش عشایری؛ مادر فرش‌های ایرانی
***
[horizontal_slider url=’tehran/carpet’ title=”آگهی‌های فرش را در دیوار ببینید”]
