چیزی که هنوز پای ثابت سبک زندگی ایرانی مانده، فرش دستباف است، این زیرانداز زیبا و هنرمندانه همیشه با ایرانی‌ها بوده است. شهرت فرش دستباف ایرانی از مرزها فراتر رفته و در بهترین موزه‌ها و مجلل‌ترین خانه‌ها جای گرفته و همچنان یک شناسنامه کاملاً ایرانی برای همه ماست. در این راهنمای خرید فرش دستباف قصد داریم درباره شناخت و بررسی فرش دستباف مدرن و سنتی حرف بزنیم.

تاریخچه فرش دستباف ایرانی

در دنیا انواع فرش ایرانی به عنوان کالایی لوکس شناخته می‌شود و هر کسی نمی‌تواند آن را بخرد. اما همچنان تعداد کسانی که این چنین فرش‌هایی در خانه‌شان دارند، بسیار زیاد است. همین این‌که فرش‌های دستباف در برخی مناطق ایران، جزئی از سنت زندگی است و از طرف دیگر زیبایی مسحور کننده این هنر دست، همه را مجاب به داشتنش می‌کند.

گزنفون در کتاب سیرت کوروش به قالی که ایرانی‌ها به‌عنوان زیرانداز استفاده می‌کردند، اشاره می‌کند و در مکاتبات چینی نیز آمده که قالی‌های ساسانی از ایران به چین صادر می‌شده است. شهرت فرش پازیریک که قدیمی‌ترین فرش دنیاست هم که نیاز به گفتن ندارد. فرشی که چهارصد‌سال پیش از میلاد مسیح، با نقوش هخامنشی بافته شده و نشانی از تکامل و پیشرفت تکنولوژی فرش‌بافی در آن سال‌ها بوده است. 

اگر پازیریک را در چهارصد سال پیش از میلاد مسیح، نقطه شروع تاریخ فرش بدانیم این سنت در طی این قرن‌ها مدام تکامل یافته و بهتر و بهتر شده و اکنون به‌دست ما رسیده است. عجیب و جالب اینکه در روزگاری که بیشتر سنت‌های قدیمی فراموش‌شده یا با خطر فراموشی دست به گریبان است، فرش‌بافی ایرانی همچنان با پایبندی به سنت‌ها در مسیر خود باقی مانده است.

راهنمای خرید فرش دستباف

یک فرش فروش حرفه‌ای به خوبی می‌تواند به شما بگوید که چه نکاتی را برای خرید فرش دستباف باید در نظر بگیرید. اینکه شما دنبال چه طرح و نقشه‌ای هستید، به سلیقه خودتان و دکوراسیون خانه‌تان مربوط است. با همه این‌ها اگر از مرحله انتخاب طرح و نقشه فرش و مکتب بافت آن که کاملا سلیقه‌ای است بگذریم، اینکه فرش دستبافی که از بازار می‌خرید، اصیل و مرغوب باشد، چیزی است که نیاز به دانش و آگاهی دارد. 

• انواع بافت فرش دستباف
• تراکم بافت فرش دستباف
• اندازه و ابعاد فرش
• نوع نخ فرش دستباف
• رنگ نخ‌های فرش دستباف

• انواع ریشه‌‌بافی در فرش

• انواع گره‌های فرش دستباف
• ابعاد گوناگون فرش دستباف
• رنگ‌های مناسب برای زمینه فرش

انواع بافت فرش دستباف

نکته بعدی نوع بافت فرش است؛ نظیر درشت‌باف یا ریز بافت بودن و همچنین تراکم گره‌ و رج‌شماری فرش که در کیفیت آن تاثیر دارد. این مسئله کاملاً به نوع طرح و نقشه‌ای که انتخاب می‌کنید مرتبط است. نوع بافت به میزان زیادی متاثر از اقلیم بافت فرش و هم مواد اولیه به کار رفته در فرش است.

مثلا فرش‌های عشایری که خود عشایر از پشم گوسفندها‌ی‌شان نخ می‌ریسند و فرش می‌بافند به نسبت فرش دستباف تبریز که نخ آن در کارگاهی شهری و ظریف‌تر ریسیده شده است، درشت‌بافت‌تر هستند. با همه این‌ها کیفیت و مرغوبیت یک فرش به تراکم گره‌های آن است. برای این‌کار فرش‌باف‌ها یک معیار تعریف کرده‌اند. 

تراکم بافت فرش

طبق سنتی قدیمی که از فرش‌بافی تبریز وارد دنیای فرش‌بافی شده هر هفت سانتی‌متر یک رج به حساب می‌آید و این رج پایه تراکم گره‌ها در فرش است. یعنی با در نظر گرفتن هر هفت سانتی‌متر در فرش و شمردن گره‌ها، می‌توان میزان مرغوبیت فرش‌ را تشخیص داد.

• فرش ریزبافت: هرچقدر تراکم گره‌ها در این هفت سانتی‌متر بیشتر باشد، در نتیجه فرش مرغوب‌تر است.

• فرش درشت‌باف: در مقابل هر چقدر فرش درشت‌باف‌تر باشد، تعداد گره‌های کمتری در یک رج دارد.

اندازه و ابعاد فرش دستباف

به همراه داشتن یک متر در هنگام خرید فرش واقعا ضروری است. در خرید یک فرش باید حتما به ابعاد آن دقت کنید. چند سانتی‌متر اختلاف در ابعاد فرش می‌تواند طبیعی به نظر برسد اما وقتی عدد به اندازه معنا داری متفاوت است، باید بدانید که یک جای بافت این فرش مشکل داشته و از خرید آن صرف نظر کنید. 

نوع نخ فرش دستباف

قوزه‌های پنبه، پیله‌های ابریشم و گوسفند‌ها مهم‌ترین منابع تامین نخ‌ تولید فرش‌های دستباف در ایران هستند.

• نخ پشمی: در این میان پشم گوسفند سهم بیشتری از محصولات بافته شده در ایران را به خود اختصاص می‌دهد.

در مناطق عشایری این شیرازه را از جنس پشم بز می‌بافند و معتقدند این کار باعث می‌شود عقرب روی فرش نیاید. در مجموع فرش‌های پشمی به دلیل خاصیت گرمازایی‌شان، ماده اولیه محبوبی برای بافت فرش در ایران هستند.  برای بافت فرش یا الیاف پشمی باید یه این نکته دقت داشت که پشم گوسفندهای مناطق کوهستانی و مرتفع ایران، مرغوبیت بیشتری نسبت به پشم جلگه‌ها و دشت‌های ایران دارد و از آن‌ها بیشتر برای بافت فرش استفاده می‌شود و محبوبیت بیشتری بین فرش‌باف‌ها دارد و قیمت بالاتری هم دارد.

• نخ ابریشمی: ابریشم بیشتر کاربرد زینتی دارد و خیلی بعید است کسی فرش ابریشمی را زیر پا بیاندازد.

درباره ابریشم نیازی به گفتن نیست. ماده اولیه‌ای که قیمت فرش شما را چندبرابر می‌کند. به ظریف‌شدن فرش شما کمک می‌کند و آن را مرغوب‌تر می‌کند؛ ولی در نقطه مقابل آن را برای زیرانداز به محصولی آسیب‌پذیر تبدیل می‌کند. برای همین بیشتر قابلیت دکوری دارد و به‌عنوان کالای آنتیک به حساب می‌آیند. درباره کیفیت رنگ‌شدن نخ‌ها هم باید این نکته را بدانید که ساختار الیاف فرش، کیفیت رنگ آن را مشخص می‌کند. 

• نخ پنبه‌ای: بعد از آن‌ها هم پنبه به‌دلیل خاصیت کمتر کش‌سانی‌اش، گزینه مناسبی برای بافت فرش است.

بافت شیرازه فرش با نخ پشمی یک سنت خلل‌ناپذیر در فرش‌بافی ایرانی است. به جز فرش‌های ابریشمی همه فرش‌های ایرانی شیرازه‌ای از جنس پشم دارند. الیاف بر پایه جانوری یعنی پشم و ابریشم شیوه خاصی برای رنگ‌رزی دارند و الیاف پایه گیاهی شیوه‌ای دیگر.

رنگ نخ‌ها در فرش دستباف

جنس رنگ به‌کاررفته برای رنگرزی الیاف هم به سه‌دسته رنگ‌های پایه گیاهی، جانوری و فلزی تقسیم می‌شوند. در میان این سه دسته کیفیت رنگ‌های گیاهی بالاتر از بقیه است.

• رنگ‌ گیاهی: رنگ‌های گیاهی به دلیل ثبات و شفافیت بالایشان بسیار محبوب هستند و استفاده از آن‌ها در قیمت فرش تاثیر مستقیمی دارد.
• رنگ‌جانوری: درباره رنگ جانوری پیش‌تر توضیح دادیم که گونه‌ای حشره در گذشته به نام (کیرمیز) پایه رنگ قرمز فرش‌های ایرانی بود که حالا منقرض شده است؛ اما در حال‌حاضر بیشتر فرش‌های لاکی ایران از رنگ پایه جانوری تهیه شده‌اند. 
• رنگ فلزی: در پایان هم رنگ‌های پایه فلزی هستند که اگرچه ممکن است این شائبه را ایجاد کنند که رنگ‌های مصنوعی هستند؛ اما مقصود ترکیبات فلزی طبیعی موجود است. مثلا از اکسید آهن برای ساخت رنگ اخرایی استفاده می‌شود.

یکی دیگر از مواردی که ممکن است کیفیت فرش دستباف شما را پایین بیاورد، اختلاف رنگ نخ‌هایی است فرش با آن بافته شده است. گاهی فروشنده‌ها این مسئله را به پای خواب فرش می‌گذارند؛ اما باید بدانید که فرش‌ها در جهت خواب‌شان تیره‌تر به‌نظر می‌آیند و در خلاف جهت آن روشن‌تر.

بنابراین اگر با اختلاف رنگ در بافت فرش مواجه شدید، با دست کشیدن و یکدست کردن جهت خواب آن، می‌توانید بفهمید که فرش ایراد دارد یا خیر. علاوه بر تراکم گره‌ها، نوع گره‌های فرش هم در کیفیت آن موثر است. در بخش معرفی گره‌ها به جزییات انواع گره در فرش می‌پردازیم.

انواع ریشه‌‌بافی در فرش 

ریشه فرش یکی از نکات کلیدی بافت فرش است که موجب استحکام و دوام آن می‌شود. وقتی کار بافت فرش تمام می‌شود، برای جلوگیری از باز شدن تار و پورها و از بین رفتن استحکام فرش، فرش‌باف اقدام ریشه‌زنی‌ می‌کند. مهم‌ترین شیوه‌های ریشه‌زنی شامل سه دسته زیر است:

• ریشه‌بافی متصل
• ریشه‌بافی بطلمه‌ای‌
• ریشه‌بافی مغزی

ریشه متصل ریشه عمده فرش‌های ایرانی است و فرش‌های ریزبافت را به‌صورت بطلمه‌ای ریشه می‌زنند. ریشه‌بافی مغزی دقت و حساسیت بالایی دارد و به‌همین‌دلیل بسیار به ندرت در فرش‌ها دیده می‌شود و اغلب فرش‌باف‌ها از اجرای آن فراری هستند. اگرچه این ریشه‌بافی بر استحکام فرش شما می‌افزاید.

با هر کیفیتی برای بالابردن استحکام ریشه فرش بهتر است فرش‌باف، زیر آن را لفافه‌دوزی کند. در حال حاضر بسیار مرسوم است که یک نوار چرمی زیر فرش و در منطقه ریشه فرش دوخته می‌شود تا استحکام ریشه فرش و همچنین خود فرش را بالا ببرد.

انواع گره‌های فرش دستباف

انواع گره‌ها هم بر کیفیت فرش‌ها تاثیر گذارند. مهم‌ترین گره‌هایی که فرش‌های ایرانی با آن بافته می‌شوند گره متقارن و گره نامتقارن است.

• گره متقارن: به گره متقارن، گره ترکی می‌گویند و فرش‌هایی که با گره نامتقارن بافته شده‌اند را فارسی‌باف می‌خوانند. همانطور که از اسمشان پیداست، بافت با گره ترکی، از سنت فرش‌بافی ترکیه و قفقاز به ایران وارد شده و مرکز آن تبریز است. 

در حال حاضر در هر جایی که ترک‌ها مهاجرت کرده‌اند، اثری از گره ترکی در فرش‌های آن منطقه نیز دیده می‌شود. برخی معتقدند گره ترکی ساده‌ترین نوع گره است، اگرچه این نوع گره موجب استحکام بیشتر بافت فرش و دوام آن می‌شود.

• گره نامتقارن: در مقابل گره ترکی، گره نامتقارن وجود دارد که به گره فارسی یا سنه معروف است. در گره فارسی خامه را دور یک تار می‌گردانند و بعد از پشت تار دیگر عبور می‌دهند، در حالی‌که در گره ترکی خامه از پشت هر دو تار رد می‌شود.

همین اختلاف ساده موجب می‌شود گره فارسی کج روی تار بنشیند و گره ترکی صاف. علاوه‌بر این دو گره معروف، نیم گره، گره جفتی و گره تقلبی هم از انواع دیگر گره‌های فرش‌ها هستند که به اندازه این دو مورد پرکاربرد نیستند.

ابعاد گوناگون فرش دستباف

فرش‌ها بر اساس سایزشان به‌نام‌های قالی، قالیچه، زرع و نیم، دو زرعی، زرع و چارک، کناره و خرسک خوانده می‌شوند.

• قالی: قالی به صورت کلی به هر فرشی که حداقل ۶ متر مربع باشد، گفته می‌شود. فرشی که اغلب در اندازه ۳در ۲ و در ابعاد فرش ۶ متری بافته می‌شود. بنابراین هرچه از ابعاد شروع شود و بزرگتر باشد را قالی می‌نامیم. 
• قالیچه: قالیچه چیزی است که حداقل سه متر مربع باشد. اغلب قالیچه‌ها در ابعاد یک متر و ۳۰سانتمیتر در دو متر بافته می‌شوند.
• فرش یک‌ذرع و نیم: یک‌ذرع‌ونیم، فرشی در ابعاد یک‌متر‌وبیست در یک‌متروپنجاه است.
• فرش دو ذرعی: دو‌ ذرعی به فرشی در ابعاد یک‌متر‌وچهل سانتی‌متر در دو مترو ۱۰سانتی‌متر است.
• فرش ذرع‌وچارک: ذرع‌وچارک هم فرشی است که در ابعاد ۸۰سانتی‌متر در یک‌متر ۲۵سانتی‌متر بافته می‌شود. 
• کناره: کناره زیراندازی است که اغلب برای پوشاندن راهروها استفاده می‌شود و ابعاد آن یک‌مترونیم در سه‌متر است.

به جز این‌ها خرک، پشتی، پادری، سجاده و خرسک (گبه) هم انواع دیگر فرش دستباف هست که ابعاد بسیار کوچکتر و متفاوتی دارند. انواع تابلو فرش هم به‌عنوان فرش‌های دستباف طبقه‌بندی می‌شوند که چون زیر پا انداخته نمی‌شوند، ابعادشان چندان اهمیت ندارد.

برای دیدن آگهی‌های فرش دستباف در دیوار کلیک کنید

رنگ زمینه مناسب فرش در دکوراسیون

انتخاب رنگ زمینه فرش نسبت مستقیمی با انتخاب طرح و نقشه و مکتب بافت فرش دارد. نگاهی به انواع طرح فرش در ایران نشان می‌دهد که دست شما برای دیزاین خانه مطلوب‌تان کاملاً باز است.

• مثلاً اگر شما به دکوراسیون وینتیج (کهنه‌نما) علاقه‌دارید فرش دستباف مدرن زمینه لاکی کاشان، یک گزینه مناسب برای شماست. 
• اگر به دنبال ایجاد آرامش در فضا هستید، فرش‌هایی با زمینه آبی بسیار مناسب است و بد نیست سراغ فرش‌های کرمانی بروید.
• خانواده‌های کم‌جمعیت که کودک ندارند و نگران کثیف شدن زمینه کرم‌رنگ فرش‌های‌شان نیستند، می‌توانند سراغ فرش‌های دستباف یزد بروید. فرش‌هایی که با یک رنگ خنثی، می‌توانند با هر محیطی سازگار شوند. 
• خانه‌های مینیمالیستی بهترین جا برای پهن کردن یک فرش عشایری و روستایی است. فرشی که از خیال و ذهن بافنده و بدون نقشه آمده و در دل خودش یک مینیمالیسم پنهان با رنگ‌هایی چشم‌نواز و طرح‌هایی اغلب هندسی دارد.
• فرش‌های کرم. فرش‌هایی با رنگ زمینه سورمه‌ای و یا مشکی، علاوه‌بر اینکه حس قدرت را القا می‌کنند، برای خانواده‌های پرجمعیتی مناسبند که به‌دنبال یک فرش چرک‌تاب هستند.

کدام فرش را برای چه دکوراسیونی بخریم؟

از روزگاری که مردم فکر می‌کردند سانتی‌متر به سانتی‌متر خانه را باید فرش کنند، سال‌هاست که گذشته است. حالا هم کیفیت کف‌پوش خانه‌ها بالا رفته و هم سلیقه مینیمالیستی، موجب شده تا خیلی‌ها تلاش کنند یک فرش دستباف مدرن را در مرکز توجه و نقطه طلایی خانه قرار دهند، به این ترتیب، رنگی تازه و نوآورانه به چیدمان خانه‌شان بدهند.

برای همین انتخاب فرش و طرح و نقشه آن اهمیت فراوانی پیدا کرده است. علاوه‌برآن انتخاب فرشی با ابعاد مناسب بسته به متراژ خانه هم بسیار مهم است. در بخش معرفی ابعاد فرش همه ابعاد آن و اسامی و اندازه‌ها را بررسی کردیم؛ اما آنچه برای انتخاب فرش دستباف مدرن متناسب با دکوراسیون، اهمیت دارد به آیتم‌های متعددی وابسته است.

• برای مثال انتخاب یک فرش ظریف‌بافت و یا آنتیک برای اتاق کودک یا آشپزخانه چندان مناسب نیست؛
• یا مثلا فرش پذیرایی باید در ابعادی باشد که میز نهارخوری و همه صندلی‌هایش در حالتی که کسی روی آن نشسته است، نیز روی فرش قرار بگیرند. 
• انتخاب طرح فرش اما کاملاً به نوع مبلمان و دکوراسیون خانه شما بستگی دارد. اگر از مبلمان مدرن استفاده می‌کنید، حرکت به سمت فرش‌های بختیاری و عشایری یا فرش‌های ملایر که در آن از طرح‌های هندسی استفاده شده است، می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
• مبلمان استیل هم با طرح‌های پر نقش و نگارشان، اغلب با فرش‌های شلوغ و گل و مرغی ست می‌شوند.
• اگر سالن بزرگی دارید، یک فرش دستباف با طرح ماهی یا ترنجی که ترنج و ماهی آن در مرکز توجه قرار بگیرد، می‌تواند انتخاب مناسبی برای شما باشد.

بررسی معایب فرش دستباف

اولین و مهم‌ترین مهارت برای انتخاب فرش دستباف مرغوب، داشتن چشمی آشنا به طرح و نقشه فرش است. وقتی که مدل فرش‌تان را انتخاب کردید، سعی کنید با جست‌وجوی اینترنتی مدل‌های مختلف این طرح و نقشه را ببینید. به این ترتیب با چشمی آشنا می‌توانید ایرادهای اجرای فرش را دریابید. برای مثال:

• خیلی وقت‌ها فرش‌های دستباف، غلط‌بافی دارند و خیلی وقت‌های دیگر در طرح‌های متقارن فرش‌باف به دلیل اشتباهات رایج در اجرای آن ناکام مانده؛ ولی این عدم تقارن در طرح و نقشه‌های فراوان فرش به چشم‌های ناآشنا نمی‌آید. 
• اگر به پشت فرش‌ها نگاه کنید از منظم بودن خطوط بافته شده، می‌توانید به این مسئله پی ببرید که فرش دقیق بافته شده است یا خیر.
• مسئله بعدی این است که همیشه نگاهی به پشت فرش‌ها بیندازید. این‌طور می‌توانید فرش نو را از فرش دست دوم تشخیص دهید.

***

[horizontal_slider url=’tehran/carpet-moquette?has-photo=true’  title=”آگهی‌های فرش را در دیوار ببینید”]

تابلو فرش دستباف چرا و چگونه؟

حالا که صحبت از تاثیر فرش دستباف مدرن و سنتی بر دکوراسیون خانه شد، بد نیست نگاهی به انواع تابلو فرش هم بیاندازیم. اگر شما اهل زدن یک فرش دستباف به دیوار هستید، باید بدانید که انتخاب مدل تابلو فرش با دکوراسیون خانه شما رابطه نزدیکی دارد. دانستنی‌های شما درباره انواع فرش دستباف مدرن به شما کمک می‌کند تا درباره تابلو فرش‌های گوناگون هم اطلاعات کافی داشته باشید.

فقط با این تفاوت که تابلوفرش‌های در طرح و نقشه‌های خاص و نه معمولی فرش‌های ایرانی بافته می‌شوند. همچنین باید بدانید که این فرش‌ها به مراتب ظریف‌تر و مرغوب‌تر از فرش‌های دستبافی هستند که به‌عنوان زیرانداز استفاده می‌شوند هستند، برای همین روی دیوارها می‌نشینند. در ضمن بد نیست بدانید که زیباترین تابلو‌فرش‌های ایران متعلق به تبریز و کاشان هستند.