جاجیم زیراندازی دورو یا بالاپوشی زمستانی؟

وقتی صحبت از جاجیم می‌شود، بسیاری‌مان یاد آن طرح‌های رنگ‌به‌رنگش می‌افتیم. جاجیم نوعی از زیراندازهای سنتی ایرانی است که ما آن را بیشتر با دست‌بافته‌های عشایر می‌شناسیم. دست‌بافته‌هایی که هر کدامش، طرح و رنگی متفاوت دارد و همین رنگ‌هایش است که هواداران‌اش را دوچندان می‌کند. 

با اینکه جاجیم به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود، گاهی نیز به‌عنوان بالاپوش گرم مورد استفاده قرار می‌گیرد. حتی در بین برخی از خانواده‌های روستایی جاجیم را به‌عنوان چشم‌روشنی و جهیزیه به نوعروسان هدیه می‌دهند و به‌عنوان یادگاری ارزنده سال‌ها در خانوارها باقی می‌ماند. اما نکته اینجاست که خیلی وقت‌ها ممکن است جاجیم را با دیگر انواع بافته‌ها اشتباه بگیریم. به‌همین خاطر بدنیست که نگاهی به تاریخچه آن بیاندازیم و قدری دقیق‌تر آن را بشناسیم.

تاریخچه جاجیم

آن‌طور که برخی منابع نوشته‌اند، پیشینه مشخص و دقیقی از جاجیم در دست نیست. اما درعین‌حال اینطور گفته شده که در قرن چهارم برخی بافته‌های شبیه به جاجیم در نواحی گوناگون دیده می‌شده؛ اما اسمی از جاجیم برای آن به‌کارنرفته است. در سال‌های اخیر، جاجیم به عنوان بافته‌ای شناخته شده که پراکندگی جغرافیایی بسیاری دارد و همین مساله نشان می‌دهد که بافته‌ای مختص نواحی سرد و کوهستانی است.

گفته می‌شود که در ایران، کردهای آذربایجان غربی، بانه، سقز، مریوان، اورامان، سنندج، کامیاران و … جاجیم ‌بافی داشته‌اند. جاجیم می‌تواند به‌صورت کامل دست‌بافت یا با دستگاه جاجیم‌بافی تولید شود. با این‌حال، برخی ممکن است آن را با گلیم اشتباه بگیرند.

تفاوت جاجیم و گلیم 

این‌ها از مهم‌ترین فرق‌های جاجیم و گلیم است که می‌تواند هنگام خرید هم به کمک شما بیاید.

• جاجیم نازک‌تر و لطیف‌تر از گلیم است. 
• نحوه بافت جاجیم با طول و عرض کم است، اما گلیم در ابعاد مشخص و یک‌جا بافته می‌شود.
• نقش‌های جاجیم به‌دلیل بافته شدن به وسیله تار و پود، به‌شکل عمودی یا افقی است، اما گلیم این محدودیت‌ها را ندارد.
• چله گلیم از دید بیننده پنهان است؛ اما چله جاجیم مشخص‌تر است.
• در نهایت مخ چله در جاجیم بافی، رنگی است و همین به زیبایی محصول کمک می‌کند.

شهرهای بافنده جاجیم

جاجیم‌بافی سنتی بیشتر در میان خانواده‌های روستایی و عشایر رواج دارد، اما بهترین انواع جاجیم را می‌توان در میان ایلات ترکمن، آذربایجان، اردبیل، کردستان، کرمانشاه، همدان، لرستان و فارس پیدا کرد. البته بافندگان کرد به‌خصوص کردهای مهاباد هم جاجیم‌هایی با رنگ‌های تند و شاد می‌بافند.

در روستاهای کردستان، جاجیم به نام چادر شب‌پیج شهرت دارد که با پشم بافته می‌شود. در خراسان هم جاجیم به‌صورت گسترده تولید می‌شود.

راهنمای خرید جاجیم

اولین نکته‌ای که برای خرید جاجیم باید به آن توجه کنید، مناسب بودن جاجیم برای خانه شماست. البته جاجیم را بیشتر برای اتاق‌ها و راهروهای باریک انتخاب می‌کنند؛ چرا که ابعاد این دست‌بافته مثل دیگر بافته‌ها نیست.

مسئله دیگری که باید در راهنمای خرید جاجیم به آن توجه کنید، نقطه تمایز آن با دیگر بافته‌ها مانند فرش است. مهم‌ترین نقطه تمایز هم، پرز ندادن جاجیم است. هنگام خرید خوب دقت کنید چرا که ممکن است دست‌بافته دیگری را به اسم جاجیم به شما معرفی کنند. این مساله را هم در خاطر داشته باشید که جاجیم این روزها بیشتر کاربری تزیینی دارد. به‌همین‌خاطر مناسب خانه‌هایی است که قدری رنگ و بوی سنتی دارد یا دکوراسیون آن متفاوت طراحی شده است.

قبل از خرید، ابعاد نقطه‌ای از خانه که قرار است جاجیم در آن قرار گیرد را اندازه بگیرید تا خرید مناسبی برای آن داشته باشید. رنگ‌های جاجیم متنوع است؛ اما بیشتر با تناژ رنگی گرم همراه می‌شود. به‌همین خاطر برای خانه‌هایی مناسب است که دیگر اجزای دکوراسیون آن مانند فرش، پرده و مبلمان، با این رنگ‌های گرم همراهی داشته باشد.

انواع جاجیم

اما انواع جاجیم را می‌توان با دسته‌بندی‌های مختلف تشخیص داد. یکی از دسته‌بندی‌های انواع جاجیم، از لحاظ مواد مصرفی و همچنین از نظر طرح و نقش است. بیشترین تنوع جاجیم در همین دو گروه است چرا که طرح و نقش‌های مختلفی از جاجیم تولید شده است. 

بافت جاجیم را می‌توان از نظر مواد مصرفی به جاجیم پشمی، پشم و پنبه، ابریشم و پنبه و ابریشم در ابریشم تقسیم‌بندی کرد. جاجیم از نظر طرح و نقش هم بسیار متفاوت است و می‌تواند منقوش یا بی‌نقش باشد. جاجیم منقوش معمولا راه‌راه است و اشکال گل و گیاهان هم گاهی در آن به‌کارمی‌رود. جاجیم‌هایی که طرح‌دار هستند به مدل‌های مختلفی مثل گل‌پتویی، چهارخانه، آب و درخت، راه‌راه، هشت‌خانه و خانه پنج‌زاری تقسیم می‌شوند.  

مزایا و معایب جاجیم

شاید مزایا و معایب بسیاری را بتوان برای جاجیم برشمرد، اما مهم‌ترین مزیت استفاده از جاجیم در دکوراسیون منزل، رنگ و نقش متنوعی است که دارد. این نوع دست‌بافته را می‌توانید به راحتی با دیگر اجزای دکوراسیون خانه که رنگ‌های گرم دارند، ترکیب کنید.

اگر بخواهیم به مهم‌ترین معایب مربوط به جاجیم اشاره کنیم این است که برای خانه‌های کوچک مناسب‌تر است و اگر آن را روی سنگ یا سرامیک کف خانه قرار دهید، امکان سر خوردن آن وجود دارد| البته این روزها با چسب‌های مخصوصی که به سرامیک می‌چسبد و ترمز فرش نامیده می‌شود می‌توان این مشکل را حل کرد. گاهی در بافت جاجیم، تراکم لازم برای چله‌های آن رعایت نمی‌شود و همین مساله، طول عمر جاجیم را کم می‌کند.

کاربردهای جاجیم

اما کاربردهای این نوع دست‌بافته مختلف است. امروزه کالاهای مختلفی را با بافته‌های جاجیم درست می‌کنند؛ از کیف و پاف گرفته تا کوسن‌های با طرح جاجیم. برخی ممکن است آن را به‌جای فرش‌های مرسوم به‌کار ببرند و برخی هم برای تزیین نقاط خالی از آن استفاده کنند. بهترین کار این است که اگر دکوراسیون خانه شما می‌تواند با رنگ‌های مرسوم جاجیم هماهنگ باشد، ترکیبی از فرش و جاجیم را به‌کار ببرید.

کاربرد دیگر جاجیم، استفاده در کوسن‌های مبل است. این کار به هماهنگ‌ شدن بیشتر دکوراسیون کمک بسیاری می‌کند. برخی هم ترجیح می‌دهند از پاف‌های کنار مبل استفاده کنند که طرح جاجیم را دارند. کاربرد دیگر جاجیم، در پشتی‌هایی است که قدیم بیشتر استفاده می‌شد. البته مبل‌فرش‌ها هم از دیگر کاربردهای ترکیبی جاجیم در دکوراسیون خانه است.

برای دیدن آگهی‌های جاجیم کلیک کنید

روش شست‌وشو و نگهداری جاجیم

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در نگهداری جاجیم باید به آن توجه کرد، کنار زدن غبار و خاک نشسته روی جاجیم است. این خاک و غبار می‌تواند در درازمدت به تار و پود جاجیم نفوذ کند و آن را از طراوت و تازگی بیاندازد. به‌همین خاطر سعی کنید هر چند وقت یکبار، جارو را خیلی ملایم روی سطح جاجیم بکشید تا غبار از روی آن کنار رود.

حتی اگر قصد دارید کل جاجیم را بشویید، بهتر است قبل از شستن به همین شکل غبار را از آن جدا کنید. برای شست‌وشو معمولا شامپوی فرش توصیه می‌شود، اما بهتر است ملایم‌ترین نوع شامپو فرش را انتخاب کنید. جاجیم به دلیل دست‌بافت بودن، باید با ملایمت شسته شود تا سال‌های طولانی‌تری کنار شما باشد.

برای شستن آن با شامپو فرش، ابتدا جاجیم را غبارزدایی کنید و سپس قدری از شامپو فرش را در حجم بیشتری از آب حل کنید. سپس با یک اسفنج نرم، روی سطح آن بکشید و سپس نیم‌ساعت به همین شکل رها کنید. بعد از گذشت زمان با یک دستمال زبر روی جاجیم بکشید و مدتی روی آن راه نروید تا خشک شود.

این نکته را درنظر داشته باشید که برای طول عمر بیشتر جاجیم، بهتر است آن را مقابل نور خورشید قرار ندهید؛ چرا که به مرور روی رنگ و دوام آن تاثیر می‌گذارد.

***