در حال حاضر، گرمایش زمین مهم‌ترین بحران زیست‌محیطی است که حیات روی کره زمین را تحت تأثیر قرار می‌دهد. آب‌شدن یخ‌های قطبی، بالاآمدن سطح اقیانوس‌ها، تغییرات آب و هوایی شدید، در معرض خطر قرارگرفتن زیست جانوری و هزاران مشکل دیگر از تبعات گرم‌ شدن زمین هستند. مهم‌ترین دلیل گرم‌ شدن زمین هم فعالیت‌های انسانی است. افزایش تقاضا برای مصرف و بالطبع بالا‌رفتن تولید، به انرژی بیشتری نیاز دارد و سوزاندن انرژی به‌معنای گرمایش بیشتر است. در ادامه این موضوع را بیشتر بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.

گرمایش زمین؛ تاریخچه، علل و پیامدها

گرمایش کره زمین حداقل در دو دهه گذشته همیشه در بین اخبار مهم قرار گرفته است. آب‌شدن یخ‌های قطب، آتش‌سوزی‌های بزرگ در جنگل‌ها، از بین رفتن موجودات زنده، بالاآمدن سطح آب اقیانوس‌ها، سیل و خشک‌سالی‌های غیر طبیعی و مواردی از این دست، از پیامدهای گرمایش زمین هستد که تقریباً هر روز اخبار آنها را می‌شنویم.

اما گرمایش زمین (Global warming) به چه معناست و چطور ایجاد می‌شود؟ در طی ۱۰۰ سال گذشته، دمای زمین و سطح اقیانوس‌ها، به‌طور مداوم افزایش پیدا کرده و در این مدت، به‌طور متوسط دمای زمین ۱ درجه‌ سانتی‌گراد بیشتر شده است. شاید این عدد خیلی بزرگ به نظر نرسد، اما موضوعی است که دانشمندان را به‌شدت نگران کرده. (تعدادی از پیامدهای این ۱ درجه را در ابتدای این مطلب برشمردیم). دانشمندان، فعالیت‌های انسانی مانند صنایع ایجادکننده اثر گلخانه‌ای، دامداری صنعتی و جنگل‌زدایی را مهم‌ترین دلایل گرمایش زمین می‌دانند.

اثر گلخانه‌ای پدیده‌ای است که طی آن گازهایی مثل کربن‌دی‌اکسید در حجم زیاد وارد هوا می‌شوند و در لایه‌های بالایی جو قرار می‌گیرند. این گازها جلوی خروج گرمای ناشی از فعالیت‌های انسانی و تابش آفتاب را می‌گیرند و دمای زمین را به‌تدریج افزایش می‌دهد.

۴ نوع گاز گلخانه‌ای اصلی، در کنار بخار آب، بیشترین تأثیر را در گرمایش زمین دارند:

• کربن دی‌اکسید، که حاصل سوزاندن سوخت‌های فسیلی است.
• متان، به‌طور عمده منشأ طبیعی دارد و از تجزیه گیاهان، باتلاق‌ها، فاضلاب، شالیزارهای برنج و نیز محل دفن زباله‌ها آزاد می‌شود. همچنین گاوها نیز متان زیادی تولید می‌کند.
• اوزون، گاز اوزون در صورتی که با مواد شیمیایی ایجادکننده آلودگی در زمین واکنش شیمیایی داشته باشد، نقش مخربی پیدا می‌کند و بر گرم‌شدن زمین تأثیر می‌گذارد.
• اکسید نیتروژن که منشأ آن، باکتری‌های موجود در خاک است که بر اثر کشاورزی صنعتی، پسماند دام‌ها، کشت بیش از حد در خاک و استفاده از کودهای شیمیایی آزاد می‌شود.

چگونه گرمایش زمین به بحران تبدیل شد؟

بعد از انقلاب صنعتی، مصرف منابع انرژی به‌خصوص زغال سنگ به‌شدت افزایش پیدا کرد که هنوز هم در بسیاری از صنایع استفاده می‌شود. در اواخر قرن نوزدهم هم نفت وارد چرخه انرژی شد. همین دو عامل، رشد صنایع و تولیدات را به‌شدت افزایش دادند. استفاده از این منابع، انرژی گازهای گلخانه‌ای زیادی ایجاد می‌کند که دومین اثر آن،  بعد از آلوده‌کردن هوا، گرمایش زمین است.

رفته‌رفته وابستگی به این منابع انرژی به‌جایی رسید که در عمل امکان جایگزینی آنها نبود و پیامدهای مصرف آنها نیز نادیده گرفته می‌شد؛ اما مشکلات زیست‌محیطی بسیاری که ایجاد شد، بحرانی که برای لایه اوزون به وجود آمد و گرمای بی‌سابقه حتی در مناطق سردسیر نشان داد که گرمایش زمین موضوع مهمی برای ادامه حیات است.

ایران نیز از این گرمایش زمین بی‌نصیب نبود و البته به‌دلیل قرار‌گرفتن در میان ۱۰ کشور اول تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای، تأثیر زیادی هم در این بحران داشت. با‌توجه‌به نیمه‌‌خشک و کویری‌بودن اقلیم ایران و شکننده‌تر‌بودن محیط‌زیست ما، گرمایش جهانی تأثیرات مخرب‌تری روی آن دارد. از سوی دیگر، مدیریت ضعیف، کمبود امکانات، آموزش بسیار کم و در اولویت‌نبودن مسئله محیط‌زیست این آسیب‌ها را چندبرابر می‌کند.

از جمله بحران‌هایی که ایران با آنها مواجه است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش ۲برابری دما در ایران در مقایسه با سایر نقاط جهان؛ این موضوع باتوجه‌به اینکه کشور ما در کمربند خشکی جهان قرار گرفته است، نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند.

• کاهش شدید روان‌آب‌ها؛ به این معنا که آب‌های سطحی کم می‌شوند و ما مجبور می‌شویم که از منابع آبی تجدیدناپذیر استفاده کنیم. در حال حاضر، ایران بیش از ۶۰ درصد از آب‌های تجدیدناپذیر خود را مصرف کرده است که میزان استاندارد آن، ۴۰ درصد است. این موضوع ما را به سمت ورشکستگی آبی می‌برد.
• افزایش سیل؛ گرمایش زمین الگوی بارش‌ها را تغییر می‌دهد و باعث ایجاد بارش در مناطقی می‌شود که پوشش گیاهی مناسب برای مهار این آب‌ها را ندارد و در نتیجه سیل‌های ویرانگر به راه می‌افتند.
• افزایش آتش‌سوزی در جنگل‌های زاگرس؛ حدود ۸۰ درصد آتش‌هایی که به جان زاگرس می‌افتند، به‌دست انسان ایجاد می‌شوند و تنها ۲۰ درصد از آنها به عوامل طبیعی برمی‌گردند؛ اما با گرم شدن زمین، درصد این دلایل طبیعی بسیار بیشتر خواهد رفت. افزایش آتش‌سوزی در این جنگل‌ها باعث تغییرات جدی در اکوسیستم و بیشترشدن آلودگی آب و هوا خواهد شد.
• بالا رفتن سطح آب خلیج فارس و دریای عمان؛ پیش‌بینی شده است که آب‌شدن یخ‌های قطبی، باعث بالا آمدن ۳۰ سانتی‌متری سطح آب خلیج فارس و دریای عمان تا ۲۰۵۰ و ۸۰ سانتی‌متری تا انتهای قرن خواهد شد که تهدیدی جدی برای جزایر ایران است. 

چه اقداماتی برای جلوگیری از گرم شدن زمین انجام داده‌ایم؟

متأسفانه جهانیان خیلی دیر به پیامدهای گرم شدن کره زمین پی بردند، اما خوشبختانه به‌جای منتظر‌ماندن و کاری‌نکردن، اقداماتی را صورت دادند. توافق‌نامه‌های بین‌المللی متعددی ماننده معاهده پاریس برای کاهش گازهای گلخانه‌ای منعقد شد. کشورهای بزرگ صنعتی متعهد شدند که اقداماتی را برای این کار صورت دهند.

افزایش مالیات صنایعی که کربن‌دی‌اکسید زیادی تولید می‌کند، در همین راستا بود. بسیاری از شرکت‌های بزرگ تکنولوژی و صنعتی، شروع به کم‌کردن تولید کربن‌دی‌اکسید کردند. به‌طوری که برنامه آنها به صفر رساندن تولید کربن‌دی‌اکسید است.

از سوی دیگر، آگاه‌سازی مردم نسبت به این پدیده، آموزش راه‌هایی برای کنترل گرمایش زمین و تشویق آنها به انجام اقداماتی نظیر موارد زیر، در همین راستا انجام گرفته است:

• داشتن تغذیه سالم؛
• تولید انرژی تجدیدپذیر محلی؛
• کاهش دور ریز مواد غذایی؛
• جلوگیری از اتلاف انرژی در ساختمان‌ها؛
• جلوگیری از هدر رفت آب؛
• استفاده از لامپ‌های کم مصرف؛
• تفکیک زباله؛
•  خرید کالای دست دوم.

گرمایش زمین چه تأثیری بر زندگی آیندگان دارد؟

گرمایش زمین تنها به زندگی جاندارن و محیط‌زیست طبیعی محدود نخواهد شد و تأثیراتی بسیار بیشتر از آنچه به نظر می‌رسد، در زندگی جوامع انسانی خواهد داشت. این تأثیرات، باعث افزایش نابرابری‌های اقلیمی و اقتصادی خواهد شد و نرخ مرگ‌و‌میر را در مناطق گرم‌تر به‌شدت افزایش خواهد داد.

• نابرابری اقلیمی:

مناطقی که گرم‌تر شوند، زودتر منابع آبی و زیست‌محیطی خود را از دست خواهند داد. محیط‌زیست به‌شدت تخریب خواهد شد و زندگی جانوری به‌سرعت از بین خواهد رفت. این موضوع، روی سلامت و زندگی مردم این مناطق تأثیرات مخربی خواهد داشت. بر عکس، مناطق خنک‌تر، کمتر در معرض این آسیب خواهد بود.

• نابرابری اقتصادی:

مناطق گرم‌تر کره زمین به‌دلیل از دست دادن آب، منابع طبیعی و زمین‌های قابل‌کشت، از لحاظ اقتصادی به‌شدت افت خواهند کرد. تولیدات کشاورزی و صنعتی آنها کم می‌شود و کیفیت سطح زندگی مردم افت شدیدی پیدا می‌کند. تنش‌ها بالا می‌گیرد و نرخ مرگ و میر بر اثر گرما و دلایل وابسته به آن بیشتر خواهد شد. شکاف طبقاتی نیز در این مناطق بسیار بیشتر خواهد شد.

جدا از این پیامدها، آیندگان در روزگاری سخت و تنها با داستان‌هایی از زمین سبز و قابل‌سکونت زندگی خواهند کرد.

کالای دست دوم؛ راهی برای کاهش گرمایش زمین

جدا از اقداماتی که دولت‌ها و صنایع بزرگ برای کاهش گرمایش زمین انجام می‌دهند، مردم عادی نیز می‌توانند با انجام کارهایی ساده و اِعمال تغییراتی در زندگی روزمره، تأثیر بزرگی بر کم‌شدن سرعت گرمایش زمین داشته باشند. در میان این کارها یکی بیشتر از همه مؤثر خواهد بود؛ خرید کالای دست دوم.

هر کالای نویی که تولید می‌شود تا به دست مصرف‌کننده برسد، علاوه بر صرف انرژی، آب و سایر منابع طبیعی آن هم در حجم زیاد، درنهایت تبدیل به زباله‌ای می‌شود که گوشه‌ای از این کره آسیب‌پذیر را آلوده خواهد کرد.

استفاده از کالای دست دوم در کنار پیامدهای مثبت اقتصادی و شکل‌گیری کسب‌و‌کارهای جدید، از حجم تولیدات و در نتیجه مصرف انرژی می‌کاهد. اقتصاد چرخشی که پلتفرم دیوار از طریق معامله کالای دست دوم در کشور شکل می‌دهد، نمونه‌ای از پیامدهای مثبت اقتصادی و نیز عملی مؤثر در کاهش گرمایش زمین است.

این روزها کالاها کیفیت بالایی دارند و امکان اینکه تا سال‌ها مورد استفاده قرار بگیرند، وجود دارد. بنابراین استفاده از کالای دست دوم در سطح کیفیت زندگی تأثیر بدی نخواهد داشت.

جمع‌بندی

گرمایش زمین پدیده‌ای است که از هم‌اکنون زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده است و در حال مشاهده پیامدهای آن هستیم. باید تا پیش از رسیدن به مرحله بدون بازگشت، اقدامات لازم را برای کاهش گرمایش زمین انجام دهیم. این وظیفه تک‌تک ما در قبال زندگی خودمان و آیندگان است.

شما چه اقدامات دیگری را در سطح فردی برای کاهش گرمایش زمین مفید می‌دانید؟ نظرات خود را در بخش دیدگاه‌ها با ما در میان بگذارید.