صنعت خودروسازی در ایران نسبت به تاریخچه‌ی این صنعت در جهان، چندان قدیمی و پیشینه‌دار نیست. اما پیشینه‌ی ورود خودرو چطور؟ اولین خودروها در چه زمانی وارد ایران شدند؟ این اولین خودروها از چه کمپانی‌ها و چه مدل‌هایی بودند؟ آنچه ما تا کنون از تصاویر و فیلم‌های تاریخی دیده‌ایم، همواره در ایران کالسکه‌ها در کنار اتوموبیل‌ها در حال حرکت در خیابان‌های کشور هستند. کمتر پیش آمده که تصاویری را شاهد باشیم که تنها وسیله‌ی نقلیه‌ی شهری و بین شهری در کشور کالسکه باشد. همین حقیقت باعث شده این سوال برای بسیاری از ما پیش آید که پس چه کسی موجبات حضور اولین خودرو را در ایران رقم زد و تاریخچه اتومبیل در ایران چیست؟ 

تاریخچه اتومبیل در ایران و اولین خودروی وارد شده به کشور

اولین اتومبیل چه زمانی به ایران وارد شد؟ برای پاسخ به این سوال و بررسی تاریخچه اتومبیل در ایران باید به زمان قاجار برویم. در اسناد، تاریخ دقیقی از حضور اولین اتومبیل در ایران ثبت نشده است. معتبرترین روایت از جعفر شهری در کتاب تاریخ تهران مطرح شده به این شرح که اولین بار مظفرالدین شاه در بازگشت از سفر اروپا دو اتومبیل با راننده‌های‌شان را همراه خود به ایران آورد. البته درباره‌ی‌ این دو اتومبیل تاریخی روایت‌های متعددی بیان می‌شود. در بعضی کتب این اتومبیل‌ها فورد کروکی کلاچی با تایرهای توپُر ثبت شده‌اند و در بعضی دیگر دو مدل از رنوی فرانسه. در هر صورت، ظاهرا مظفرالدین شاه اولین برگه از کتاب تاریخچه اتومبیل در ایران را به نام خود ثبت کرده است.

روایت‌هایی که معتقدند اولین اتوموبیل‌های وارد شده به ایران فورد بودند مبدا آن‌ها را بلژیک می‌نامند و دیگران مدعی هستند اولین خودروهای وارد شده به ایران که رنو بودند از فرانسه آمده‌اند. همچنین جعفر شهری که معتقد است مظفرالدین شاه در سال ۱۲۷۹ دو رنو را از فرانسه و از راه آب و خشکی راهی ایران کرد، می‌گوید یکی از این اتومبیل‌ها هیچ‌گاه وارد ایران نشد چرا که در مسیرش و هنگام حمل و نقل دچار نواقصی شده و در راه ماند.

خودروی دیگر نیز در واقعه‌ی ترور نافرجام محمد علی شاه در دوشان‌تپه منفجر شده و از بین می‌رود. بنابراین بقایایی از این دو خودرو در موزه‌های کشور وجود ندارد و سندی از این دو خودرو در تاریخچه اتومبیل در ایران وجود ندارد. پس از این دو، خودرویی که برای احمد‌شاه از اروپا خریداری شد به عنوان سومین اتومبیل وارد شده به ایران شناخته می‌شود.

این‌طور که به نظر می‌رسد ورود اولین اتومبیل به ایران باعث شد که تا سال ۱۲۸۹ استفاده از اتومبیل شخصی بین سفرای دیگر کشورها در ایران، تجار و افراد سرشناس و دولت‌مردان رایج شود.

با نگاهی به تاریخچه اتومبیل در ایران متوجه می‌شویم که اولین خودروهای وارد شده به ایران در بین مردم به کالسکه دودی معروف بودند. به دنبال واردات بیشتر اتومبیل‌ها،خودروهایی با نام ماشین لاری، که شبیه به وانت‌های امروزی بودند و اتومبیل‌هایی معروف به دور سیمی که برای حمل بار و مسافر مورد استفاده قرار می‌گرفتند، به ترتیب وارد کشور شدند. 

تاریخچه صنعت خودروسازی در ایران

نگاه به تاریخچه خودرو در ایران نشان می‌دهد که در سال ۱۳۰۰ اتومبیل یکی از اصلی‌ترین کالاهای وارداتی در ایران محسوب می‌شد. این رشد تقاضا باعث شد تا نیاز به خودرویی که خرید آن در حد توان عموم مردم باشد بسیار احساس شود. چرا که بسیاری اقشار با درآمد متوسط علاقه‌مند به داشتن خودروی شخصی بودند اما وارداتی بودن این محصول و در نتیجه قیمت بسیار بالای آن باعث می‌شد که در بین دارایی‌های لوکس و اعیانی قرار بگیرد.

همین نیاز بود که منجر به تاسیس «کارخانه‌ی صنعتی ایران ناسیونال» تحت لیسانس کمپانی تالبوت از زیرمجموعه‌های روتس انگلیس در سال ۱۳۴۱ توسط برادران خیامی شد. اولین محصولات این شرکت گونه‌ای اتوبوس و مینی‌بوس بود. تولید پیکان که از محصولات قدیمی تالبوت بود در سال ۴۶ دربرنامه‌ی ایران ناسیونال قرار گرفت و تا سال ۵۶ مدل‌های مختلفی از آن مانند کار، جوانان، استیشن و لوکس ساخته شد.

دومین کارخانه‌ی خودروسازی ایران «سایپا» بود که در سال ۱۳۴۴ تاسیس شد. اولین خودروی تولیدی سایپا نیز ژیان بود که با مشارکت سیتروئن فرانسه تولید می‌شد. ژیان مهاری، ژیان پیکاپ، رنو ۵ و رنو ۲ خودروهایی بودند که توسط سایپا تا سال ۵۶ تولید شدند. در طول این سال‌ها دیگر کمپانی خودروساز ایرانی یعنی پارس خودرو نیز با تولید خودروهای شاهین و آریا در صنعت خودروسازی ایران فعالیت داشت. 

پیکان تولیدی توسط کمپانی برادران خیامی بسیاری از ایرانیان نه‌چندان متمول را که در بین ثروتمندان جامعه قرار نمی‌گرفتند به آرزوی داشتن یک خودروی شخصی رساند و در فاصله‌ی کوتاهی تمام خیابان‌های کشور را فرا گرفت. پیکان تا سال‌ها پرفروش‌ترین خودروی کشور بود و تبدیل به اسطوره‌ای در تاریخ صنعت ایران شد. 

بیشتر بخوانید: تاریخچه شرکت ایران خودرو؛ از آغاز تا امروز

صنعت خودروسازی ایران بعد از انقلاب اسلامی

با نگاهی به تاریخچه اتومبیل در ایران متوجه می‌شویم که صنعت خودرو سازی در ایران چندان قدیمی و دیرین نیست، اما از آنجا که ایران در بین کشورهای صنعتی جهان قرار ندارد این صنعت پس از صنعت نفت عنوان دومین صنعت بزرگ کشور را بر دوش می‌کشد.

جایگاه خودروسازی ایران در بین هم‌مسلکانش در جهان چندان جذاب نیست و تاکنون نتوانسته مقامی بهتر از هجدهمین خودروساز جهان را از آن خود کند.

ایران خودرو تولید پیکان را تا سال ۸۴ ادامه داد و سایپا نیز در سال ۷۵ تولید پراید را جایگزین تولید رنو ۵ و رنو PK کرد. اولین خودروی ملی ایران که در سالگرد ۴۴ سالگی صنعت خودروسازی جهان وارد بازار کشور شد، سمند بود و تاکنون خودروهای دیگری از جمله دنا، رانا، تیبا و ساینا در مدل‌ها و تیپ‌های مختلف به عنوان خودروی ملی در این کمپانی‌ها ساخته شده‌اند.

علاوه‌ بر این دو خودروساز بزرگ، پارس‌خودرو و کرمان‌موتور نیز از خودروسازان پرکار و پرفروش کشور هستند. بخش اعظم صنعت خودروسازی در ایران طی سال‌های فعالیتش به کار مونتاژ محصولات کمپانی‌های بزرگ‌تر جهانی مشغول بوده و همواره به دلیل مواجه با تحریم‌های جهانی و پیشتر به دلیل شرایط جنگی کشور، با فراز و نشیب‌های فراوانی همراه بوده‌اند.

اکنون نیز به دلیل اعمال تحریم‌های جهانی بیشتر خودروهای مونتاژی در این کمپانی‌ها از محصولات چینی هستند. شاید بتوان گفت که تاریخچه اتومبیل در ایران هیچ‌وقت نتوانست آنطور که باید پربار شود و همیشه به دلایلی داخلی یا خارجی از رقابت با کشورهای دیگر بازمانده است.

بازار خودروی این روزهای ایران

همین دو سال گذشته هم جزوی از تاریخچه اتومبیل در ایران محسوب می‌شوند. طی دو سال گذشته، بازار خودروی کشور پرالتهاب‌ترین روزها و ماه‌های خود را پشت‌سر گذاشته است. فشار تحریم‌ها، نبود قطعات برای تولید، افزایش قیمت دلار و افت ارزش پول ملی همه دست به دست هم دادند تا صنعت خودروسازی کشور با مشکلات بزرگی در مسیر تولید مواجه باشد.

در برخی موارد خودروسازان موفق به عرضه‌ی سفارشات ثبت شده نمی‌شوند و قادر به تحقق بسیاری از تعهدات‌شان در زمینه‌ی تولید محصولات جدید مانند دنا پلاس هیبریدی (ایران خودرو) و رهام (سایپا) و خارج کردن محصولات قدیمی و از رده خارج از خط تولید نشده‌اند.

همچنین توقف واردات خودرو از اواسط ۱۳۹۷، بالا رفتن هر ساعت قیمت خودروهای وارداتی موجود در بازار را به همراه داشته است. به طوری که نمودار قیمت‌های خودروهای کارکرده‌ی خارجی افزایش چند برابری آن‌ها را طی دو سال نشان می‌دهد. 

بر اساس همین باید گفت که بازار خودروی کشور روزهای خوبی را نمی‌گذراند و این دوره در آینده قطعا به عنوان دوران تاریکی در تاریخچه اتومبیل ایران شناخته خواهد شد. خریداران در تردید بین خرید محصولات داخلی که کیفیت خود را هر روز بیش از پیش از دست می‌دهند و تولیدات خارجی کارکرده هستند. در موارد زیادی هم تن به خرید محصولات چینی می‌دهند چرا که تقریبا تنها انتخاب موجودشان است. به همین دلیل ما در دیوار مطالبی تحت عنوان راهنمای خرید خودرو تهیه کرده‌ایم تا در شرایط فعلی بازار، فرآیند خرید خودرو را برای خریداران تسهیل کند.