دیوار پلتفرمی از جنسِ اقتصاد دیجیتال است. یکی از اصول اقتصاد دیجیتال این است که با همگانی‌سازی فناوری‌های ارتباطی، اقتصاد را به کمک پلتفرم‌ها هر چه بیشتر مردمی کنیم. دیوار، با توجه به ماهیت آگهی‌محورش، زمینه انتشار و بازدید آگهی را بدون هیچ واسطه‌ای برای مردم از سراسر کشور ایجاد کرده است. به این ترتیب ظرفیتی ایجاد شده که افراد به سادگی می‌توانند نیازهای آموزشی‌شان را نیز مرتفع کنند. آموزش‌هایی از هر جنس، از درس و مدرسه گرفته تا مهارت و تخصص. علاوه بر این، دیوار در راستای مسئولیت‌های اجتماعیش مستقیما هم دستی در کار آموزش‌های مهارتی و تخصصی دارد تا افراد مستعد را توانمند و برای بازار کار مهیا سازد. به مناسبت روز جهانی آموزش، نگاهی انداخته‌ایم به ظرفیتی که این پلتفرم در بازار آموزش ایجاد کرده و بخش‌های وسیعی از آن هنوز بکر و دست‌نخورده مانده است.
آموزش به وسعت ایران
روزانه تعداد زیادی آگهی در زمینه ارائه آموزش‌های گوناگون، اعم از درسی و مهارتی، از سراسر کشور و در زیردسته‌های «دروس مدرسه و دانشگاه»، «مشاوره تحصیلی»، «زبان‌های خارجی»، «نرم‌افزار»، «هنری» و «ورزشی» منتشر می‌شود. این آموزش‌ها را می‌توان در دو دسته کلی تقسیم کرد. یک دسته که در واقع مکمل آموزش‌های رسمی تحصیلی است و متقاضیان آن به دنبال رفع مشکلاتی هستند که کمبودهای نظام آموزشی کشور برایشان ایجاد کرده. تدریس دروس مدرسه، آمادگی برای کنکور و دروس دانشگاهی و همچنین مشاوره تحصیلی در این دسته قرار دارند. دسته دوم آموزش‌های تخصصی و مهارتی است که شامل آموزش زبان‌های خارجی، هنری، ورزشی و نرم‌افزار است. در میان این آموزش‌ها، «نرم‌افزار» تخصصی‌ترین زیردسته مهارتی است که نقش قابل توجهی در ورود به بازار کار دارد و همچنین می‌تواند به ارتقاء شغلی افراد کمک کند.
آگهی‌گذاران اول اهل درس و مشق‌اند، بعد هنر!
بیشترین سهم آگهی‌های منتشرشده از ابتدای سال ۹۸ تا پایان پاییز امسال متعلق به زیردسته «دروس مدرسه و دانشگاه» با ۴۰ درصد است و آموزش‌های «هنری» با سهم ۲۰ درصدی در رتبه دوم قرار دارد. کمترین سهم هم متعلق به آموزش‌های ورزشی با ۵ درصد کل آگهیها است.
در میان کل این آگهیها، ۳۰ درصد متعلق به سال ۹۸ است که بیشترین سهم را به خود اختصاص داده. در بین تمام فصول این دوره، پاییز ۹۸ بالاترین رتبه را در انتشار آگهی داشته. کمترین انتشار هم متعلق به بهار ۹۹ و زمستان ۱۴۰۰ بوده است.
بازدیدکنندگانِ مدرسه‌گریز!
بازدیدکنندگان دیوار بیشتر متقاضی آموزش‌های مهارتی و سبک زندگی هستند. با آنکه در سمت عرضه، یعنی انتشار آگهی، در تمامی فصول از ابتدای ۹۸ تا امروز، زیردسته «دروس مدرسه و دانشگاهی» بلامنازع در صدر سایر زیردسته‌ها بوده، اما کمترین متقاضی را داشته. به عبارت ساده‌تر، بازدید از این آگهیها و دریافت اطلاعات تماس آنها در پایین‌تر سطح قرار دارد. در عوض، بازدید از آگهی‌های آموزش «هنری» در تمامی این فصول در صدر است و دریافت اطلاعات تماس در این زیردسته در اغلب فصل‌های کرونایی و پس از آن در رتبه اول قرار دارد. رتبه دوم هم در هر دو موردِ بازدید و تماس متعلق به آموزش‌های «ورزشی» است. رتبه سوم از بهار ۹۹ به بعد در اکثر فصل‌ها در اختیار آموزش «نرم‌افزار» است. این خبر خوشی است برای همه صاحبان مهارتی که می‌خواهند از طریق آموزشِ مهارتشان کسب درآمد کنند. بازدیدکنندگان دیوار بیشتر به دنبال آموختن مهارت‌های تخصصی و همچنین مهارت‌های مرتبط با سبک زندگی هستند. روشن است که این بازدیدکنندگان به روشنی کلیشه درسی بودن بازار آموزش را، دست کم در سمت تقاضا، شکسته‌اند.
دیواری در برابر کرونای آموزش‌کُش
کرونا نظام آموزشی کشور را بیش از دو سال، از اوایل اسفند ۹۸ تا پایان سال ۱۴۰۰، کاملا غیرحضوری کرد و به انواع خدمات آموزشی به طور کلی آسیب قابل توجهی وارد کرد. به‌رغم این بحران طولانی‌مدت، نه تنها تقاضای خدمات آموزشی در این پلتفرم کاهش نداشته، بلکه رشد هم کرده. در فصل‌های کرونایی، یعنی از زمستان ۹۸ تا پایان ۱۴۰۰، میانگین بازدیدهای یکتا از آگهی‌های دسته آموزش در دیوار نسبت به سه فصل اول ۹۸ (پیش از آغاز کرونا) ۷ درصد افزایش داشت. با رفع محدودیت‌ها و بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها از ابتدای ۱۴۰۱ نیز شاهد رشد قابل توجهی در این زمینه بوده‌ایم. میانگین سه فصل ۱۴۰۱، سه فصل بعد از کرونا، نسبت به کل دوران کرونا نزدیک به ۶۶ درصد رشد را نشان می‌دهد و هر فصل هم نسبت به فصل قبل رشد داشته است.
در خدمت گسترش و عدالت آموزشی
بیش از ۸۸ درصد آگهی‌های آموزشی دیوار را کاربران سراسر کشور غیر از آگهی‌گذاران استان تهران منتشر کرده‌اند. معنی ساده‌اش این است که پلتفرم‌هایی مانند دیوار به راحتی می‌توانند امکان دیده شدن را برای همه افرادی فراهم کنند که حتی در دورترین نقاط ایران ساکنند و در عین حال می‌توانند دانش یا مهارتی را به دیگران بیاموزند. به این ترتیب، دیوار در واقع ظرفیت آموزش آنلاین را آزاد و مردمی‌تر کرده است. با استفاده از این پلتفرم، هیچ محدودیتی در عرضه و تقاضا در زمینه آموزش در کل کشور وجود نخواهد داشت. البته شرطش این است که عموم مردم به حداقلی از اینترنت برای استفاده از این پلتفرم دسترسی داشته باشند.
از سوی دیگر، از آنجا که امکان آموزش بسیاری از دروس و مهارت‌ها به صورت آنلاین وجود دارد، البته باز هم به شرط برقراری اینترنت همگانی، بسیاری از عرضه‌کنندگان خدمات آموزشی می‌توانند بدون نیاز به فضای آموزشی واقعی و از راه بسیار دور، مهارت خود را به دیگر هموطنان آموزش دهند. آگهی‌های آموزش کریشی بلوچ از ایرانشهر، آموزش یوگای بانوان از بوشهر و ایلام، آموزش ساخت عروسک از بندر ماهشهر و آموزش ساخت تابلو دکوراتیو از کرمانشاه تنها چند نمونه از آموزش‌های مهارتی و سبک زندگی غیرحضوری در گوشه‌گوشه ایران هستند. طبعا هر هنرآموزی از هر نقطه دیگر ایران می‌تواند از این طریق آموزش ببیند و مهارتی کسب کند.
توجه داشته باشید که در بستر پلتفرم‌های بین‌المللی و رایگانی مانند Skype و Google Meet یا پلتفرم‌های مشابه داخلی مانند «اسکای‌روم» و «قرار»، که تجربه کاربری بسیار ساده‌ای دارند، آموزش آنلاین از راه دور محدودیت نفربه‌نفر ندارد و می‌شود دوره‌های آموزشی نیمه‌گروهی و گروهی هم برگزار کرد.
مسئولیت اجتماعی دیوار؛ مهارت‌آموزی به دانشجویان مستعدِ کمبرخوردار
دیوار، در کنار سایر مسئولیت‌های اجتماعی، خود را متعهد می‌داند که به دانشجویان مستعد و کمبرخوردار کمک کند تا از طریق مهارت‌آموزی‌های پیشرفته، مهیای ورود به مشاغل تخصصی به خصوص در بازار کار آی‌تی و فناوری‌های مرتبط شوند. دیوار در حال حاضر در کنار استارتاپ «کاریار» مشغول به انجام این کار مهم است. «کاریار» استارتاپی اجتماعی و غیرانتفاعی و کارش آموزش استعدادهای اشتغال‌پذیر در حوزه فناوری است. هدف این دوره تبدیل کردن این دانشجویان به توسعه‌دهنده و تحلیل‌گر داده حرفه‌ای برای ورود به بازار کار است. حالا بیش از ۸ ماه است که دیوار مشغول آموزش ۵۰ مهارت‌آموز از تهران تا افغانستان است. در این دوره، که پایان بهمن به اتمام خواهد رسید، دیوار میزبانی از دانشجویانی که حتی معلولیت جسمانی نتوانسته مانع پیگیری علایق و استعدادشان باشد هم هست. این دوره با همکاری اعضای فنی دیوار و کاملا اختصاصی طراحی شده و تمامی هزینه‌هایش بر عهده دیوار است.
در نهایت…
پلتفرم‌هایی مانند دیوار هم به دلیل ماهیت‌شان و هم در راستای مسئولیت‌هایی اجتماعی که برای خود قائلند توانسته‌اند چنین ظرفیت‌هایی را ایجاد کنند اما نکته‌ای اساسی را باید در این میان در نظر داشت. این داستان به هیچ وجه رافع مسئولیت دولت‌ها نیست. سیاست‌گذاری و ریل‌گذاری برای گسترش آموزش، به خصوص آموزش مهارت‌محور، به عنوان یکی از ارکان اساسی کارآفرینی مولد از مهمترین وظایف همه دولت‌هاست. در دوران اقتصاد دیجیتال، این کار قبل از هر چیز از طریق گسترش و همگانی‌سازی اینترنت میسر خواهد شد. پلتفرم‌ها تنها در این صورت شکل می‌گیرند و می‌بالند و مردم هم فقط با دسترسی به اینترنت آزاد می‌توانند از پلتفرم‌ها استفاده مطلوب ببرند و در چنین اموری مشارکت کنند. واگذاری اقتصاد به مردم و برداشتن به اصلاح «بار» آن از دوش دولت بدون این لوازم ناممکن است. مهمترین و نخستین قدم در این راه پذیرش همین واقعیت است.
