هر زیرانداز هنرمندانه‌ای، فرش است؛ اما هر فرشی زیرانداز نیست و ممکن است آن را قاب و به دیوار آویزان کنیم. زیراندازها انواع مختلفی دارند که از آن جمله آن‌ها می‌توان به فرش دستباف فرش ماشینی، گلیم، موکت، نمد، زیلو، گبه، قالی و جاجیم نیز اشاره کرد. در این مقاله قصد داریم به تاریخچه بهترین فرشهای جهان و انواع فرش خارجی مدرن بپردازیم. در انتها به گستردگی فرش و انواع زیرانداز در جهان و اینکه در کدام کشورها، فرش هویتی ویژه پیدا کرده، نگاهی می‌اندازیم.
فرش، جغرافیای هنر انسان است که مرزها را در هم می‌شکند و به دیدگان ما می‌نشیند. فرش زیبایی مجلس‌های ماست که نه تنها زیر پایمان را نرم و محیط خانه را از تار و پود خود گرم می‌کند که با نقش‌مایه‌هایی بهشتی، چشمان‌مان را بر قابی از هنر باز می‌کند. اما فرش داستانی دارد! در واقع بهتر است بگوییم که هر فرش قصه خودش را دارد و نیازمند نگاهی عاشقانه است تا بر آن نظری بیاندازد و داستان آن را با نگاهی ژرف و باریک‌بینی درک کند.
تاریخچه فرش جهان
هنر فرش‌بافی به احتمال قریب به یقین از دشت‌های آسیای مرکزی و از چندهزار سال پیش آغاز شده است. قبایل بدوی صحرانشین برای حفاظت خود در برابر سرمای زمستان، به وسیله‌ای نیاز داشتند تا نسبت به پوست گوسفند راحت‌تر قابل حمل بوده و کارکرد بهتری داشته باشد.
در آن زمان‌ها این قبایل چادرنشین آرام‌آرام که زندگی‌شان ثبات بهتری پیدا کرد، به فکر استفاده از هنر در راه زیباسازی چادرها افتادند و فرش و انواع آن به این ترتیب متولد شد. مواد مورد استفاده در تار و پود فرش همیشه در اختیار قبایل چادرنشین بود، زیرا این قبایل گله‌های بز و گوسفند داشتند و با تابیدن و بافتن پشم آن‌ها نخ و ریسمان مورد نیاز همواره در دسترس بود.
کارگاه بافندگی، در ساده‌ترین شکل، از دو چوب تشکیل می‌شد که روی زمین محکم می‌شدند و تار و پود فرش بین آن‌ها محکم می‌شد. این چوب‌های افقی که هنوز هم توسط عشایر مورد استفاده قرار می‌گیرند، این مزیت را دارند تا جمع شوند و در چادری یا جایی دیگر دوباره بنا شوند.
در ایام قدیم نقش‌مایه‌ها و طرح‌هایی شکل بسته، بر قالی‌ها، گلیم‌ها و قالی‌ها الگوهای هندسی ساده یا خطوط خمیده بودند. نخستین فرش‌ها در ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح (۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال پیش) به‌وجود آمدند. باور بر این است که سر منشاء نخستین فرشهای جهان، خاورمیانه باشد. هرچند این باور به‌سختی قابل اثبات است.
نخستین فرش‌ها در واقع تنها به‌عنوان وسیله‌ای برای راحت نشستن بر روی زمین بافته شده بودند.. اما چون مواد به‌کار رفته در آن‌ها دوام چندانی نداشت، به‌وسیله موجودات ذره‌بینی تجزیه شده و از آن‌ها اثری باقی نمانده است. با این حال شواهد وجود و قدمت آن‌ها در نوشته‌ها، طرح‌های روی کوزه‌ها و غیره به دست ما رسیده است.
فرش پازیریک قدیمی‌ترین فرش دنیا
قدیمی‌ترین فرشی که به دست ما رسیده، فرش پازیریک یا فرش گورنی- آلتایی است که در اکتشافات گروهی باستان‌شناس روس به رهبری سرگی رودنکو، در سال ۱۹۴۷ و در دره پازیریک، در فلات یوکوک سیبری و در نزدیکی مدفن شاهزاده‌ای از اهالی سکا کشف شده است.
تخمین زده می‌شود این فرش ۲۴۰۰ تا ۲۵۰۰ سال سن داشته باشد و هرکس قوم بافنده آن را گروهی می‌داند. بنابراین در این مورد اتفاق نظر وجود ندارد. خود سرگی رودنکو بر این باور بود فرش پازیریک متعلق به هخامنشیان و بنابراین ایرانی باشد. اما ولکمار گانتزورن بر این اعتقاد است که این فرش منشائی اورارتویی دارد. اورارتوها قومی ارمنی و باستانی بوده‌اند.
محققانی دیگر بر این باورند که فرش پازیریک مربوط به ترک‌های اوغوز باشد. در مورد این فرش برخی محققان این اعتقاد را دارند که نقشمایههای فرش پازیریک، پشم آن و هنر به‌کار رفته در آن، همه مربوط به ارمنی‌های آسیای مرکزی است. اما خود فرش در مراسم تدفین سکاها مورد استفاده قرار می‌گرفته و به نوعی زیرانداز نبوده است.
در کنفرانسی که در سال ۱۹۸۷ در ریگا پایتخت کشور لتونی توسط دانشمندان شوروی برگزار شد، ادعا شد نخ‌های قرمز این فرش، شبیه نخ‌های قرمز رنگ فرشهای قرمزدانه ارمنی است. در سال ۱۹۹۱ هم محققان ارمنی به این نتیجه رسیدند رنگ نخ‌های قرمز فرش پازیریک از نوعی حشره بومی شرق اروپا، آسیای مرکزی، و غرب سیبری و یا نوعی حشره دیگر از نوع پورفیروفورا که اخیراً در قزاقستان کشف شده، به‌دست آمده است.
ابعاد فرش پازیریک ۱۸۳ در ۲۰۰ سانتیمتر است و در حاشیه خارجی آن نمای شیردال تکرار شده است. هنر به‌کاررفته در این فرش فوق‌العاده است و تراکم آن ۳۶۰ هزار گره ترکی در مترمربع است که از بیشتر فرشهای امروز تراکم بالاتری دارد.
نقشمایههای زیبا و جالبی هم بر این فرش نقش بسته است. از مرکز آن که طرح نواری دارد تا تکرار گوز‌ن‌ها در نخستین مرزبندی و اسب‌ها و جنگجوها در مرز بعد و در حاشیه هم تکرار شیردال بر جلوه این فرش اضافه کرده است. این فرش در حال حاضر در موزه ارمیتاژ سن‌پترزبورگ روسیه نگهداری می‌شود.
فرش اردبیل در موزه ویکتوریا
در قرن ۱۶ میلادی هنر فرش‌بافی در ایران و هندوستان، هم از نظر فنی و هم از منظر هنری شکوفاتر از گذشته شد. در این دوران به‌ویژه در کارگاه‌های فرش‌بافی دربار، فرش بیش از جنبه استفاده به مثابه زیرانداز به‌عنوان نمایش توان هنری هنرمندان نمود داده شد. در همین دوره بود که شاید مشهورترین و باشکوهترین فرش جهان یعنی فرش اردبیل به دستان هنرمند مقصود کاشانی بافته شد.
فرش اردبیل در واقع ۲ فرش مشابه هم اما با اندازه‌های متفاوت است که فرش مهم‌تر، در حال حاضر ۱۰۵۱ سانتیمتر طول و ۵۳۵ سانتیمتر عرض و حدود ۲۶ میلیون گره دارد. فرش کوچک‌تر که بخشی از آن جهت ترمیم فرش نخست از میان رفته است ۷۲۸ سانتیمتر طول و ۴۱۱ سانتیمتر عرض دارد و البته با همان تعداد گره، فرش نخست بافته شده است.
این فرش‌ها در سال ۹۴۶ هجری قمری (۹۱۸ هجری شمسی) برابر با سال ۱۵۳۹/۴۰ میلادی تولید شده‌اند و قدیمی‌ترین سالی است که بر یک فرش ایرانی نقش بسته است.
سفارش فرش را چهار سال پیش‌تر، شاه تهماسب اول صفوی، به مقصود کاشانی می‌دهد و از او می‌خواهد این دو فرش را برای خانقاه جد شاه تهماسب، صفی‌الدین اردبیلی ببافد و مقصود کاشانی هم در کارگاه فرش‌بافی شاه تهماسب (احتمالاً در کاشان یا تبریز) کار را به انجام می‌رساند. بر روی کتیبه‌های قاب‌دار این دو فرش یک بیت شعر از حافظ شیرازی به ترتیب زیر بافته شده و سطر پایین‌تر آن عبارت “عمل بنده درگاه مقصود کاشانی سنه ۹۴۶” نقش بسته است: جز آستان توام در جهان پناهی نیست سر مرا به جز این در حواله‌گاهی نیست
متاسفانه فرش بزرگ‌تر اکنون در تملک موزه ویکتوریا و آلبرت لندن است و فرش کوچک‌تر که آن هم در ابتدا در لندن بوده، در موزه هنر لس‌آنجلس کانتی نگهداری می‌شود. جهت حفظ رنگ این فرش موجود در لندن، نور سالن را بسیار کم نگه می‌دارند و تنها دقایقی از هر ساعت نور سالن را برای تماشای بهتر فرش توسط مراجعین، بیشتر می‌کنند.
قرار بود فرش دوم را ملک فاروق، پادشاه مصر، به‌عنوان هدیه ازدواج، تقدیم فوزیه، همسر محمدرضاشاه، پادشاه ایران، کند که پیشنهاد ۲۵۰ هزار دلاری ملک فاروق مورد پذیرش پل گتی، موسس بنیاد گتی (مالک آن‌زمان این فرش) قرار نگرفت. گتی پس از گذشت چندی این فرش را به موزه هنر لس‌آنجلس اهدا کرد. فرش اردبیل به قدری محبوب و نفیس است که کپی‌های دقیق آن تا ۴۵ هزار دلار (به پول امروز یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون تومان) به‌فروش می‌رسند.
پیشنهاد خواندنی؛ شگردهای خرید فرش دستباف که هرکسی نمی‌داند!
فرش بهار کسری یا فرش بهارستان
فرش ایرانی بهار کسری یا فرش بهارستان نیز یکی از بهترین فرشهای جهان است که با نام فرش زمستانی و مهستان هم شناخته شده است. این فرش اکنون موجود نیست. اما از نوشتارهای تاریخی موجود در تاریخ طبری و تاریخ ابن اثیر روشن است که در زمان ساسانیان، ایوان کسری را زینت می‌داده و ابعاد اعجاب‌آور ۱۴۰ متر طول در ۲۷ متر عرض داشته است.
در بافت این فرش از ابریشم، طلا، نقره و جواهراتی چون زمرد و مروارید استفاده شده‌است و طرح آن یکی از باغ‌های بهشت را نشان می‌داد. طبق تاریخ ابن اثیر، این فرش ابریشمی را که اعراب آن را قطف می‌نامیدند، توسط عمربن‌خطاب تکه‌تکه شده و به غنیمت به سپاهیان عرب داده شده است.
فرش تاجگذاری دربار دانمارک
فرش تاجگذاری فرشی مهم و تاریخی ایرانی و یکی دیگر از بهترین فرشهای جهان است که در سده ۱۷ میلادی در اصفهان، بافته شده و ابعاد آن ۳۷۱ سانتیمتر در ۵۲۱ سانتیمتر با نخ ابریشمین است.
این فرش به سفارش خاندان سلطنتی دانمارک بافته شده و بنا به گفته دائره‌المعارف بریتانیکا برای نخستین‌بار در سال ۱۷۰۰ میلادی در مراسم تاجگذاری فردریک چهارم از آن استفاده شد. پس از آن به‌طور مرتب در تاجگذاری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای بازدید از این فرش باید می‌توان به کاخ روزنبرگ کپنهاگ مراجعه کرد.
فرش ماربی ترکیه
از دیگر فرشهای مشهور جهان، فرش ماربی است که متعلق به کشور ترکیه و مربوط به سال‌های آغازین سده پانزده میلادی است. اما این فرش ابتدا به دهکده ماربی سوئد و سپس به موزه تاریخ سوئد در استکهلم حمل شده و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
نقش‌مایه این فرش دو پرنده در دو سوی یک درخت است که پیرامون آن را هم طرحی هشت ضلعی احاطه کرده است. فرش ماربی زمانی که به سوئد رفت، به دو تکه تقسیم شد که هر تکه آینه تکه دیگر است.
بهترین فرشهای جهان
بنا به نوشته کتاب فرش شرقی به نگارش ویلیام الونگر که بیش از صدسال پیش به چاپ رسیده است، بهترین فرشهای جهان به‌ترتیب زیر هستند. این کتاب تا به حال به فارسی ترجمه نشده است،
- نفیس‌ترین فرشهای ایران: به‌ترتیب، فرش کرمان، فرش سنه، فرش کردستان، فرش خراسان، فرش سرابند، فرش یورغان، فرش جوشقان، فرش فرقان، فرش شیراز، فرش گلستان و فرش موصل هستند.
- بهترین فرشهای جهان در ترکیه: به ترتیب فرش یوردز (یا گئوردز)، فرش کولاه، فرش کنیا، فرش لادیک، فرش برگاما و فرش ملز هستند.
- بهترین فرشهای منطقه ترکستان: در بخارا و سمرقند بافته می‌شوند.
- بهترین فرشهای افغانستان: فرش افغان، فرش خیوا و فرش یمود-بخارا هستند.
- بهترین فرشهای منطقه قفقاز روسیه: فرش کابیستان، فرش شیروان، فرش چیچی، فرش دربند، فرش قره‌باغ، فرش قزاق، فرش گنگیا و فرش سوماک یا کاشمر هستند.
البته امروزه نسبت به صدسال پیش، تفاوت‌هایی در کیفیت فرشهای ایران مشاهده می‌شود. به‌طور مثال فرشهای تبریز، قم و کاشان شهرت بیشتری پیدا کرده‌اند.
معرفی بهترین فرشهای جهان در قاره آسیا
امروزه هم فرش‌هایی زیبا همانند فرشهای تاریخی بالا، بافته می‌شوند که در نوع دستباف، زیبایی آن‌ها دوچندان است. این فرش‌ها با هویت آن نقطه از جهان که بافتن آن را به‌عهده دارند، گره خورده و از شرایط اقلیمی و فرهنگی و تاریخی آنجا تبعیت می‌کنند.
این فرش‌ها گاهی در یک کشور تنها یک نوع دارند و گاهی مانند فرشهای ایرانی، به انواع فراوانی تقسیم می‌شوند. در ادامه به انواع فرشهای ایرانی از نظر جغرافیا و سپس به معرفی بهترین فرشهای جهان در کشورهای مختلف می‌پردازیم.
بهترین فرشهای جهان در ایران
از گذشته تاکنون فرش ایرانی به‌دلیل قدمت طولانی، ظرافت بافت و موارد به‌کاررفته در آن‌ها و همچنین هنر شرقی که روی این فرش‌ها به‌تصویر کشیده شده‌اند، در اولین رده‌های بهترین فرشهای جهان خودنمایی می‌کنند؛
- قالی کرمان: گره قالی کرمان فارسی و تار و پود آن پنبه، ابریشم، پرز پشمی و ابریشمی است. نقشمایههای درختی، لچک و ترنج، بته‌ای، تصویری و شاه‌عباسی از طرح‌های رایج و رنگهای لاکی، بژ، عنابی، مسی، آبی، سرمه‌ای، صورتی، سبز، نخودی و نارنجی از رنگهای معمول قالی کرمان هستند.
- قالی قم: گره قالی قم فارسی و تار و پود آن پنبه‌ای و ابریشمی و پرز ابریشمی و کرک است. نقشمایههای لچک و ترنج، واگیره‌ای، بته‌ای و درختی از طرح‌های رایج و نخودی، قرمز، آبی، زرد، شتری، سفید، قهوه‌ای و کرم از رنگهای رایج قالی قم هستند.
- فرش کاشان: گره فرش کاشان فارسی با تار و پود پنبه‌ای و ابریشمی و پرز پشمی است. نقشمایههای لچک و ترنج، افشان، واگیره‌ای، شاه‌عباسی و گلدانی از طرح‌های رایج و لاکی، سرمه‌ای، کرم، خاکی، مله‌ای، دوغی، آبی، سبز و زرد از رنگهای رایج قالی کاشان هستند.
- قالی تبریز: گره فرش تبریز فارسی با تار و پود پنبه‌ای و ابریشمی و پرز پشمی و ابریشمی است. نقشمایههای لچک و ترنج، افشان، گلدانی و شاه‌عباسی از طرح‌های رایج و قرمز، عاجی، بژ، آبی و زرد از رنگهای رایج قالی تبریز هستند.
- قالی اصفهان: گره قالی اصفهان نامتقارن یا فارسی با تار و پود پنبه‌ای و ابریشمی و پرز کرکی و ابریشمی است. نقشمایههای چک و ترنج، درختی، اسلیمی و شاه‌عباسی از طرح‌های رایج و لاکی، کرم، سرمه‌ای، مسی، عنابی، نخودی، بژ و آبی از رنگهای رایج قالیهای اصفهان هستند.
- قالی افشار: قالی افشار از فرشهای عشایری و روستایی است که در استان‌های فارس، کرمان و آذربایجان ایران بافته می‌شود. در این قالی از گره ترکی و فارسی با تار و پود پنبه‌ای و پشمی و پرز پشمی استفاده می‌شود. نقشمایههای ایلی و عشایری، لچک و ترنج، هندسی، بته‌ای و گل‌فرنگ از طرح‌های رایج و لاکی، قهوه‌ای، کرم، مشکی، سرمه‌ای، مسی، پوست‌پیازی، صورتی و گل‌خاری از رنگهای رایج قالی افشار هستند.
- قالی ترکمن: قالی ترکمن در استان‌های گلستان و خراسان در شمال و شمال‌شرق ایران بافته می‌شود. در این قالی از گره ترکی و فارسی با تار و پود پشمی و پنبه‌ای و پرز پشمی و ابریشمی استفاده می‌شود. نقشمایههای واگیره‌ای، هندسی و ایلی و عشایری از طرح‌های رایج و لاکی، سرمه‌ای، سفید، سبز، قرمز، قهوه‌ای، زرد، آبی و شتری از رنگهای رایج قالی ترکمن هستند.
- قالی فراهان: در قالی فراهان از گره فارسی با تار و پود پنبه‌ای و پرز پشمی استفاده می‌شود. نقشمایههای واگیره‌ای و لچک و ترنج از طرح‌های رایج و قرمز، سبز، نخودی، آبی، کرم، صورتی و زرد از رنگهای رایج قالی فراهان هستند.
- قالی قشقایی: در فرش قشقایی از گره ترکی و فارسی با تار و پود پنبه‌ای و پشمی و پرز پشمی استفاده می‌شود. نقش‌مایه‌ی محرمات، ماهی درهم، افشان، بته‌ای و هندسی از طرح‌های رایج و لاکی، طلایی، آبی، سرمه‌ای، سبز، زرد، قهوه‌ای، سفید، کرم و خودرنگ از رنگهای رایج قالی قشقایی هستند.
- قالی کردی: در قالی کردی از گره ترکی یا فارسی با تار و پود پنبه‌ای و ابریشمی و پرز پشمی استفاده می‌شود. نقشمایههای قالی کردی اغلب هندسی، بته‌ای، ماهی درهم، لچک و ترنج و ایلی و عشایری بوده و قرمز، آبی، سرمه‌ای، نخودی، کرم و شتری از رنگهای رایج قالی کردی هستند.
- فرش محلات: در فرش محلات از گره فارسی با تار و پود پنبه‌ای و ابریشمی و پرز پشمی و ابریشمی استفاده می‌شود. نقشمایههای ماهی درهم و لچک و ترنج از طرح‌های رایج و عاجی، صورتی، قرمز، آبی و سرمه‌ای از رنگهای رایج قالی محلات هستند.
- فرش مشهد: در فرش مشهد از گره ترکی و فارسی با تار و پود پنبه‌ای و پرز پشمی و ابریشمی استفاده می‌شود. نقشمایههای لچک و ترنج و افشان از طرح‌های رایج و لاکی، لاجوردی، کرم، سرمه‌ای، قهوه‌ای، سبز، صورتی و زرد از رنگهای رایج قالی مشهد هستند.
- فرش نایین: در فرش نایین از گره فارسی با تار و پود پنبه‌ای و و پرز پشمی و ابریشمی استفاده می‌شود. نقشمایههای لچک و ترنج، افشان و شاه‌عباسی از طرح‌های رایج و کرم، خاکی، زرشکی، لاکی، سرمه‌ای، سفید، نخودی، آبی و سفید از رنگهای رایج قالی نایین هستند.
- فرش هریس: در فرش هریس از گره ترکی با تار و پود پنبه‌ای و پرز پشمی استفاده می‌شود. نقشمایههای لچک و ترنج و هندسی از طرح‌های رایج و قرمز، قهوه‌ای، سبز، سرمه‌ای، صورتی، آبی و عاجی از رنگهای رایج قالی هریس هستند.
- قالی یزد: در قالی یزد از گره نامتقارن با تار و پود پنبه‌ای و پرز پشمی استفاده می‌شود. نقشمایههای لچک و ترنج، ماهی درهم و شاه‌عباسی از طرح‌های رایج و لاکی، سرمه‌ای، سفید، کرم، آبی، خاکی و بژ از رنگهای رایج قالی یزد هستند.
پیشنهاد خواندنی؛ فرش ایرانی؛ بازمانده‌ای کهن از هنر اصیل ایرانی
فرش هندی
تاریخچه فرشهای هند به زمان سلطنت اکبرشاه، پادشاه مغول هند برمی‌گردد. اکبرشاه فرش‌بافان ایرانی را همراه با نقشه‌کشان هنرمند برای تولید فرشهای زیبا جهت استفاده در کاخش دعوت کرد. در سده‌های ۱۶، ۱۷ و ۱۸ میلادی فرشهای زیبایی از پشم گوسفند و ابریشم در این خطه بافته شدند که طرح‌هایی ایرانی بر روی آن‌ها نقش بسته بود.
کیفیت و کمیت فرشهای هندی در سده ۱۹ تا اواسط سده بیستم کاهش پیدا کرد؛ اما پس از استقلال هند در سال ۱۹۴۷ تولید تجاری فرش رونقی دوباره گرفت، به‌گونه‌ای که امروزه هند صادرکننده فرشهای دستباف و ارزان‌قیمتی است که طرح‌هایشان را از طرح‌های فرش ایرانی و چینی به عاریه گرفته‌اند.
هند در امر صادرات فرش بسیار موفق بوده و میزان صادرات فرش آن تا ماه نوامبر سال ۲۰۱۹ چیزی در حدود ۹۱۶٫۱۵ میلیون دلار آمریکا بوده است. فرش هند در واقع ادامه دهنده راه فرش مغولی است. در دهه ۱۹۵۰ میلادی تولید قالی در هند جانی تازه گرفت. در هند زنان قالی‌بافی نمی‌کنند و قالی توسط مردان و کودکان بافته می‌شود.
طرح‌های قالی معاصر هند کپی‌برداری از روی فرشهای ایران، چین، ترکمن، آبوسون و ساوونری است. این فرش‌ها با گره فارسی و به‌صورت دو پود، با تار و پود پنبه‌ای بافته می‌شوند.
فرش چینی
چینیان از بیش از ۲۰۰۰ سال پیش به بافت فرش اشتغال داشتند، اما فرش‌بافی به شکل فرشهای گره‌دار، از حدود قرن شانزدهم میلادی وارد صنعت فرش چین شد. طرح فرشهای اولیه چین از ظروف چینی این سرزمین بوده و در برخی اوقات نشانه‌های مذهبی و نقش اژدها بر روی خود داشته‌اند.
نخ تار فرشهای چینی اولیه، پنبه و پود آن‌ها اغلب پشم بوده است. این فرش‌ها بیشتر در مناطق کانسو، نینگشیا، سویان و نزدیک شهر بائوتو بافته می‌شده است. ولی در سال‌های بعد مناطق شانسی، هوپی و شانتونگ هم به مناطق بافت فرش چین افزوده شدند. فرشهای چینی امروزین از گره‌های سنه فارسی و نامتقارن استفاده می‌کنند و بیشتر در مناطق نینگشیا، تنیتسین، پائوتو و پکن بافته می‌شوند.
میزان صادرات فرش چین و دیگر کفپوش‌های این کشور در طی سال ۲۰۱۸ چیزی در حدود ۹۶٫۸۳ میلیون دلار آمریکا بوده است. قالی چین با گره فارسی بافته می‌شود، ولی گاه در لبه‌ها و دو سر قالیهای قدیم از گره ترکی نیز استفاده می‌شود. قالی چین ریزباف نیست و رج‌شمار آن عددی بین ۱۵ تا ۲۸ است.
فرشهای تبتی
فرشهای تبتی مربوط به بلندترین نقطه جهان (رشته کوه هیمالیا) هستند. البته برخی از تبتی‌های ساکن نپال هم به کار بافت این فرش‌ها اشتغال دارند. بیشتر این فرش‌ها را تبتی‌هایی می‌بافند که به‌شکل کوچ‌نشینی زندگی می‌کنند. طرح‌های فرشهای تبتی با فرشهای چینی مشابهت‌هایی دارند و اندازه آن‌ها اغلب کوچک است تا بتوان آن‌ها را در معابد کوچک و خانه‌ها استفاده کرد.
فرش ترکمنستان
وقتی از فرشهای ترکمنستان حرف می‌زنیم، در واقع صحبت از مجموع فرشهای ترکمنستانی‌های ساکن ازبکستان، ترکمنستان، ترکستان شرقی، افغانستان و بلوچستان است. فرشهای ترکمنستان به انواع بسجیر، سالور، تکه، جودور و یوموت تقسیم می‌شوند. تمام این فرش‌ها را در روزگاران گذشته فرشهای بخارا می‌نامیدند.
فرش قفقازی
این فرش‌ها در مناطق جنوبی، شرقی و شمالی کوه‌های قفقاز بافته می‌شوند. فرشهای این خطه که پیش از سال ۱۹۲۵ تولید شده‌اند را به گروه‌های قزاق، قره‌باغ، شیروان، کوبا و داغستان تقسیم می‌کنند. در این میان فرشهای قره‌باغ ظرافت بیشتری دارند و شبیه فرشهای ایرانی هستند. دیگر فرشهای این منطقه که شهرت کمتری دارند، فرشهای گنجه، سیله و ورنی هستند.
فرشهای قفقازی طرح‌های هندسی و زیبا دارند و گاه حیوان یا نقشی دیگر هم بر روی آن‌ها خودنمایی می‌کند. فرشهای قدیم از پشم بوده‌اند اما فرشهای پس از سال ۱۹۲۵ بیشتر از پنبه بافته می‌شوند و طرح آن‌ها هم ساده‌تر شده است. این فرشهای جدید دوام خوبی دارند اما از نظر هنری، زیبایی خاصی ندارند. نام انواع جدید فرشهای قفقازی قزاق، دربند، مکراچ، گنجه، اریوان، شیروان و آختی است.
قالی ترکیه
میزان صادرات فرش ترکیه و دیگر کفپوش‌های پارچه‌ای مطابق با آمار پایگاه داده COMTRADE سازمان ملل، برای این کشور طی سال ۲۰۱۸ چیزی در حدود ۲٫۲۶ میلیارد دلار آمریکا بوده است. در قالی ترکیه جز در موارد بسیار معدود تار و پود و پرز پشمی است. گره استفاده شده در این فرش هم گره ترکی یا متقارن است.
اکثر قالیهای سده‌های نوزدهم و بیستم میلادی ترک درشت‌باف هستند. اکثر قالیهای ترکیه دارای چله‌پشمی هستند؛ ولی از ابتدای قرن بیستم میلادی چله پنبه‌ای هم به‌شکل گسترده استفاده می‌شود. پود قالی ترکیه غالباً به‌صورت تک‌لا است و در هر رج، از دو پود استفاده می‌شود. قالی ابریشمی نیز در ترکیه بافته می‌شود. البته طرح‌های فرشهای ترکیه عموماً محرابی و ترنج‌دار هستند و کمتر از طرح‌های واگیره‌ای استفاده می‌شود. فرشهای ترکیه در دسته انواع فرش خارجی مدرن قرار می‌گیرند که دارای تنوع و طرح‌های بسیار زیبایی هستند.
قالی ارمنستان
اغلب، تاریخ‌هایی که در قالیهای ارمنستان بافته می‌شوند، به‌صورت حروف است. برای تبدیل این تاریخ به تاریخ گریگوری باید اعداد معادل هر حرف با یکدیگر جمع شده و در نهایت عدد ۵۵۱ به آن اضافه شود.
فرش عربستان
میزان صادرات فرش عربستان و دیگر کفپوش‌های پارچه‌ای طبق پایگاه داده COMTRADE سازمان ملل در مورد تجارت بین‌الملل برای عربستان، در طی سال ۲۰۱۸ چیزی در حدود ۸۸٫۳۴ میلیون دلار آمریکا بوده است.
فرش پاکستان
فرش پاکستان گره فارسی دارد و با تار و پود پنبه بافته می‌شود. در انواع ارزان‌تر فرش پاکستان ممکن است به‌جای پنبه، از پود چتایی استفاده کنند. از پشم محلی یا مخلوط پشم محلی با پشم استرالیا و نیوزیلند هم برای فرشهای ظریف‌تر استفاده می‌شود.
تا قبل از دوران حاضر، طرح قالیهای پاکستان کپی فرش ترکمن یا شبیه آن بود (طرح فرش بخارا). در حال حاضر برخی فرشهای ایرانی هم در پاکستان کپی می‌شوند. وضعیت صنعت فرش پاکستان در حال تبدیل شدن به یک داستان نابسامان است. چرا که ارزش صادرات این صنعت طی دهه گذشته تا سال ۲۰۱۷ از ۳۹۶ میلیون دلار به ۱۳۶ میلیون دلار کاهش پیدا کرده است.
فرش‌بافان اولیه پاکستان در واقع مسلمانان فرش‌باف هند بودند که زمان جدایی پاکستان از هند، به این مکان کوچ کردند و در لاهور و کراچی مشغول شدند. فرشهای پاکستانی از پشم مرغوب استرالیایی هستند که آن‌ها را شبیه فرشهای ابریشمی ظریف ساخته است.
طرح فرشهای پاکستان فارسی و موری است که حدود ۹۰ درصد طرح‌های موری مانند: فرشهای بخارا و ترکمنستان هستند. البته یک نوع فرش دیگر به‌نام فرش زیگلر هم در پاکستان به تقلید از فرشهای اراک ایران (ساروق) بافته می‌شود.
فرش آذربایجان
فرش پرزدار آذربایجان عمدتاً دارای گره ترکی یا نامتقارن است.
فرش افغانستان
فرشهای تولیدی افغانستان اغلب پرزدار با نقش‌مایه‌ای با طرح گل‌های سنتی ترکمن و طرح‌های هندسی در رنگ قرمز هستند. قالیهای تک‌پود و تخت‌باف افغانستان به عنوان “یک‌تار” و دو پوده و لول‌باف به عنوان “دوتار” نامیده می‌شوند.
طرح‌های فرشهای افغانستان، بیشتر شکل‌های فیل‌مانند و هشت‌ضلعی و رنگ غالب آن‌ها قرمز سیر است. البته گل‌هایی به رنگ آبی تیره، اخرایی یا بژ هم بر این فرش‌ها نقش بسته‌اند. فرشهای آقچهافغان را هم ترکمن‌های مرکز و شمال افغانستان می‌بافند. تار و پود فرشهای افغان از پشم و گاه موی اسب هستند. گره فرشهای افغان به‌صورت کلی متقارن یا ترکی هستند.
قالی نپال
پناهندگان تبتی که در سال‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۰ میلادی به نپال آمدند، قالی‌بافی می‌کنند. قالی به روش سنتی تبت با بسیاری از طرح‌های سنتی تبتی در نپال بافته می‌شود. هر چند که استفاده از رنگهای شیمیایی روشن و براق نیز باب شده است. پرز قالی نپال از جنس پشم گوسفندان هیمالیا و تار و پود آن از جنس پنبه است. اندازه متداول قالی تبتی ۱۸۰ در ۹۰ سانتیمتر است. تجار به این فرش‌ها تبتی می‌گویند، هر چند که در نپال بافته شده‌اند. قالی نپال یا همان فرش تبتی از دسته بهترین فرشهای جهان از نظر بافت و موارد به‌کار رفته در آن‌ها قرار می‌گیرند.
بهترین فرشهای جهان در قاره اروپا
- فرش بلژیک: بلژیک در گذشته تولیدکننده بزرگ فرش دستباف بوده است؛ اما امروزه یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان فرش ماشینی با تقلید از فرشهای دستباف آسیاست.
- فرش رومانی: شرکت‌های قالی‌بافی رومانی انواع متفاوت با کیفیت‌های متفاوتی قالی با طرح‌های ایرانی، ترکی و قفقازی تولید می‌کنند. دارهای قالی های رومانی فلزی هستند. روی این دارها قالی با شکل بسیار سالم و بافتی مرتب تولید می‌شود. رج‌شمار فرشهای رومانی بین ۱۲ تا ۳۵ متغیر است.
معمولاً در فرشهای رومانی برای طرح‌های ایرانی از گره فارسی و برای طرح‌های ترکیه و قفقاز، از گره ترکی استفاده می‌شود. قالیهای رومانی دارای تار و پود پنبه یا پشم هستند.
برای دیدن آگهی‌های فرش کلیک کنید
مهم‌ترین فرشهای قاره آفریقا
آفریقاییان از حدود ۷۰۰ سال پیش و در منطقه مصر شروع به بافت فرش کردند. فرشهای جهان اسلام و از جمله مصر، زیبایی خاصی دارند و به ویژه در گذشته در میان مردم شرق آسیا محبوب بوده‌اند. نخستین فرشهای مصری طرح شکل‌های هندسی داشته‌اند؛ اما به تدریج، طرح‌های ایرانی و ترکیه‌ای به فرشهای این سرزمین راه پیدا کردند.
در مورد فرشهای مصر و تاریخچه آن اطلاعات زیادی موجود نیست، اما این دلیل بر کیفیت پایین این فرش‌ها نیست. فرشهای سده‌های ۱۶ و ۱۷ مصر که رنگ‌هایی زنده و بافتی تمام پشمی و کیفیتی فوق‌العاده دارند.
البته بافندگی از ۲۴۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در مصر وجود داشته و این از مجسمه‌های بازمانده آن دوران مشهود است. همچنین در متون نوشته شده قصرهای فراعنه مصر با فرش‌ها زینت یافته بودند و قصر کورش هخامنشی هم مزین به یک قالی بابلی بوده است. امروزه قالیهای مصری اغلب از طرح‌های ایرانی برخوردارند.
- قالی مصری: از سال ۱۳۲۹ ش (۱۹۵۰ م) با اعمال محدودیت در واردات قالی، قالی‌بافی مصر احیا شد. صادرات قابل توجهی از فرشهای ایران، ترکیه و قفقاز به این کشور صورت نمی‌گیرد. رج‌شمار قالی در مصر به صورت a×b بیان می‌شود. عدد اول، معرف تعداد گره در جهت عرض قالی در یک سانتیمتر و عدد دوم معرف تعداد گره در یک سانتیمتر طول قالی است. بنابراین ۵×۴ دارای ۲۰ گره در سانتیمتر مربع و معادل رج‌شمار ۲۶ است.
از انواع فرش خارجی مدرن از قبیل فرش روسیه، فرش اوکراینی، فرش ازبکی، فرش اسپانیایی، فرش انگلیسی، فرش ایرلندی، فرش بلغارستانی، فرش عربستانی، فرش ترکمنستانی، فرش عراقی، فرش قرقیزستانی، فرش قزاقستانی، فرش گرجستانی، فرش مراکشی، فرش آرژانتینی، فرش مغولستانی، فرش اندونزیایی و فرش آرژانتینی هم تولید می‌شوند که در زمان بررسی منطقه‌ای فرشهای جهان در مقالات دیگر، به تفصیل به شرح آن‌ها می‌پردازیم.
پیشنهاد خواندنی؛ فرش مصری فرشی کتانی با بافته‌های متقارن
- فرش تونسی: در تونس از سده‌ی نوزدهم تولید فرشهای دستباف در شهری به نام قیروان آغاز شد و دو نوع فرش در آنجا بافته می‌شد: یکی به سبک ترکی با نقشمایههای نامتقارن و رنگهای جاندار و دیگری با پشم‌های رنگ نشده با رنگ طبیعی خود پشم هستند.
- فرش مراکشی: فرشهای مراکشی قدیمی‌تر از فرشهای مراکشی هستند و تاریخچه‌ی آن‌ها به حدود ۳۰۰ سال پیش می‌رسد. از آنجا که صنعت فرش در مراکش جدیدتر است، طرح‌های آن بیشتر ایرانی و ترکی هستند.
بهترین فرشهای جهان در قاره آمریکا
منطقه‌ی آمریکا و به ویژه آمریکای لاتین از دیرباز محل بافت قالیهای جادویی و کم‌نظیری بوده است که نشان دهنده تمدن غنی این منطقه هستند. در منطقه‌ی آمریکای لاتین (شامل آمریکای جنوبی و مرکزی) کشورهایی نظیر پرو، مکزیک، گواتمالا، شیلی و آرژانتین شهرت بیشتری در زمینه‌ی بافت قالی دارند. در قاره آمریکای شمالی هم کشور آمریکا بویژه در سالیان اخیر در زمینه‌ی تولید فرشهای دستباف اسم و رسمی پیدا کرده است.
- فرش پرو: قدیمی‌ترین منسوجات یافت شده منطقه‌ی آمریکای لاتین مربوط به ۹۰۸۰ تا ۱۰۱۰۰ سال پیش از میلاد مسیح هستند و در غار گیتاررو پرو پیدا شده‌اند. چیزی که در ابتدای مشاهده فرشهای پرو مانند بیشتر بافته‌های آمریکای لاتین به‌چشم می‌خورد، رنگهای روشن و شکل‌های هندسی و جالب است که انرژی فراوانی به بیننده می‌دهند.
- فرش مکزیک: فرشهای مکزیک مانند مردمان این کشور پر از رنگ و تنوع هستند و از تمدن باستانی زاپوتک سر منشاء گرفته‌اند. تمدن زاپوتک مردمانی بوده‌اند که پیش از کشف قاره امریکا، توسط کریستف کلمب در دره اواکساکا زندگی می‌کرده‌اند. فرشهای مکزیکی از انواع فرش خارجی مدرن به‌شمار می‌روند.
- فرش گواتمالا: مردمان ناحیه موموستکو گواتمالا بافنده فرش‌هایی زیبا هستند که جلوه و کیفیت را همراه باهم دارند. زمان تولید یک فرش زیبای گواتمالایی گاهی تا سه هفته طول می‌کشد.
***
[horizontal_slider url=’tehran/carpet’ title=”آگهی‌های فرش را در دیوار ببینید”]
