آیا ایران شرایط میزبانی مسابقات فرمول ۱ را دارد؟

صنعت بین‌المللی خودرو سال‌هاست که وسعت گسترده‌ای پیدا نموده و یکی از میدان‌ها و عرصه‌های خودنمایی پیشرفت آن مسابقات فرمول یک به عنوان حرفه‌ای‌ترین و شاید یکی از جذاب‌ترین مسابقات اتومبیلرانی در سطح جهان است که برندهای صاحب‌نام خودروسازی و قطعه‌سازی برای به رخ کشیدن پیشرفت‌های چشمگیرشان در صنعت، و به‌ویژه علم مکانیک، در آن حضور یافته و ترکیبی از دانش روز دنیا در قالب صنعت پیشرفته خودروسازی-قطعه‌سازی-تراشه‌ها، ورزش و سرگرمی را در یک پکیج جذاب به گونه‌ای عرضه می‌کنند که سال‌هاست آن را به یکی از پرسودترین تجارت‌های حوزهٔ صنعت خودرو و ورزش‌های موتوری (موتور اسپرت) تبدیل کرده است.

در این میان و در طی شاید ۲ دههٔ گذشته، در پروسه‌های زمانی متفاوت، زمزمه‌‌هایی از سوی برخی مسئولین در خصوص احداث پیست فرمول یک در کشورمان و پتانسیل ایران در برگزاری چنین مسابقاتی جهت جذب سرمایه‌گذاران بزرگ بین المللی، رشد گردشگری و صنعت توریسم و حمایت از صنعت خودرو و کمک به رشد و توسعهٔ ورزش اتومبیلرانی شنیده و در برخی رسانه‌ها دیده می‌شد.

در یکی از آخرین دفعات، در شهریور ۱۳۹۹ بود که سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی در گفتگو با خبرنگاران گفت: «نخستین پیست فرمول ۱ ایران در ۳۵ کیلومتری جاده تهران-ساوه به طول حدود ۵۰۰ هزار متر مربع به زودی به بهره‌برداری می‌رسد.»

وی درادامه تصریح کرده بود: «سرمایه‌گذار این مجموعه برای اجرای پروژهٔ یک و نیم میلیون یورو هزینه کرده که با راه‌اندازی آن برای ۲۰۰ نفر به‌صورت مستقیم فرصت اشتغال ایجاد خواهد شد!» او همچنین این پیست را دارای استانداردهای لازم ازسوی فدراسیون جهانی اتومبیلرانی FIA و در برگیرندهٔ ۶ پیچ از ۶ پیست بزرگ جهان معرفی کرد.

حتی بیش از یک دهه پیش، در مقاطعی خبر از سفر یک گروه از مهندسین یکی از شرکت‌های مطرح آلمانی و انگلیسی که در زمینهٔ طراحی پیست‌های اتومبیلرانی فعالیت می‌کردند، به کشور منتشر شد.

پیش از این نیز یک بار دیگر در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۴ بود که رئیس آن زمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و معاون رئیس جمهور، در جریان بازدید از پیست آفرود قشم بیان کرد: «پیست ماشین سواری فرمول ۱ برای نخستین بار در کشور با مشارکت بخش خصوصی در قشم راه اندازی می شود!»

در سال ۱۳۹۰ نیز نایب رییس آن زمان فدراسیون موتورسواری و اتومبیلرانی خبر از مذاکره و بازدید کارشناسان خارجی جهت احداث پیست فرمول ۱ در کشور داد! اما تمامی این گفته‌ها تا این لحظه حاصل عملی نداشته و سبب احداث یک پیست با چنین ابعاد و استانداردهای بین‌المللی نشده است.

در اینجا، این سوال پیش می‌آید که آیا اصلاً کشورمان با توجه به تمامی جهات (جغرافیایی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و …) دارای شرایط احداث چنین پیستی هست و اصلاً می‌تواند برگزارکننده این مسابقات باشد؟ آیا بیان اعداد ۱ تا ۲ میلیون یورو برای حتی بیمه کردن چنین مجموعه‌های بزرگ و مدرنی کافی است یا خیر؟ درحالیکه برخی سخن از این میزان سرمایه‌گذاری برای احداث چنین پروژه‌هایی می زدند؟

برای رسیدن به چنین مهمی، پیش نیازها و زیرساخت‌های متعددی نیاز است تا یک کشور میزبان مسابقات فرمول ۱ شود. اگر به برخی کشورهای اطرافمان، به‌ویژه همسایگانمان که در طی یک دههٔ اخیر موفق به ساخت پیست‌هایی با استاندارد بین‌المللی در قالب هومولوگیشن FIA (فدراسیون جهانی اتومبیلرانی) و سپس میزبان شدن برای مسابقات فرمول یک شده‌اند، نگاهی بیاندازیم اسامی چون امارات متحده عربی، بحرین، عربستان سعودی، آذربایجان، روسیه، ترکیه و … را می‌بینیم.

FIA دارای ۹ درجه‌بندی برای اعطای مجوز (یا همان لایسنس) جهت برگزاری مسابقات معتبر بین‌المللی اتومبیلرانی از جمله فرمول ۱  و سایر سطوح چون فرمولا E و جی‌تی و … در یک کشور است که شامل گرید یا همان درجه ۱، ۲، ۲ Restricted  ،۳ ،۳E ،۴ ،۴ Historic ،۶A و در نهایت، ۶R است که با یک استعلام ساده از FIA می‌توانید به لیست پیست‌هایی دسترسی داشته باشید که در آخرین به‌روزرسانی تا پایان ۳ ماهه سوم سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۴۰ عدد هستند که از این میزان حدود ۴۰ پیست دارای لایسنس A بوده که مجوز برگزاری مسابقات فرمول ۱ را دارند.

در این بین، نام پیست اتومبیلرانی از کشورمان در هیچ‌کدام از دسته‌بندی‌ها در این مقطع زمانی دیده نمی‌شود، که البته نکتهٔ عجیبی هم نیست، چون ما چنین پیستی با این شرایط هومولوگیشن در کشور در شرایط کنونی نداریم. حدوداً در سال ۲۰۱۱ بود که یک بار خبری درخصوص برگزاری فرمول ۱ در حالی از سوی برخی مسئولین رسانه‌ای شد که آن زمان هم مثل امروز، هیچ پیستی با چنین استاندارد بالا و خاصی در کشور وجود نداشت، با این حال «برنی اکلستون» مدیراجرایی آن زمان فرمول ۱ در گفتگویی با اشاره‌ای گذرا دراین خصوص گفته بود : «فکر نمی‌کنم ایران در صدر لیست کشورهای میزبان در حال حاضر جایی داشته باشد».

انتشار خبرهایی نیز درخصوص احداث چنین مجموعه‌های مدرن و گران‌قیمت فرمول ۱ در جزیرهٔ قشم از سوی رئیس آن زمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هر از چندی ابن بحث را به سرتیتر سایت‌ها بازمی‌گرداند!

یکی از مناسب‌ترین نمونه‌های این پیست‌ها یعنی «یاس مارینا – ابوظبی» در کشور امارات است که چند سالی است به یک پای ثابت جدول فرمول ۱ تبدیل شده است. استارت ساخت این پروژه در سال ۲۰۰۷  توسط «هرمان تیلک» معروف زده شد. سپس پیست از حدود ۲ سال و نیم بعد از افتتاح و با ۸۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری لقب یکی از گرانترین پیست‌های دنیا را تاکنون به خود گرفت. البته میزان نرمال سرمایه‌گذاری برای ساخت یک پیست کامل و مجهز فرمول ۱ حدود ۳۰۰ میلیون دلار است، حال آنکه در خصوص اشاره کردن به عدد ۱.۵ میلیون یورو  (از سوی یکی از مسئولین) باید گفت که این عدد تنها برای بیمه کردن یک پیست خیابانی مثل سنگاپور باید پرداخت شود و نه احداث چنین کامپلکس مدرنی!

از طرفی دیگر از نظر «توپوگرافی» لازم است که جهت ساخت یک پیست به موارد حیاتی چون نزدیک بودن به فرودگاه و جاده‌های مناسب برون و درون شهری (جهت دسترسی به سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی و شهری)، ارتفاع از سطح دریا، فشار هوا در فصول مختلف سال، بررسی از نظر شرایط آب و هوایی در فصول گوناگون سال و … توجه شود. همچنین، هزینه‌های صرف شده برای میزبانی یک مسابقه فرمول ۱ صرفاً در این موارد خلاصه نمی‌شود، برای مثال تنها برگزاری یک مسابقه فرمول ۱ در سال ۲۰۱۷ در یکی از پیست‌های خیابانی، چیزی بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار هزینه در برداشته است (که یکی از بیشترین هزینه‌ها شامل مجهز کردن جایگاه تماشاگران است). بخش‌های بعدی هزینه پرداخت نیروهای متخصص هستند.

نکتهٔ دیگر و بسیار کلیدی‌تر این است که جهت برگزاری یک مسابقه فرمول ۱ مجموعه و پکیجی کامل از اسپانسرها و حامیان مالی بزرگ و بین‌المللی، سرمایه و سپس محصولات خود را وارد آن مسابقات و کشورها می‌کنند که فعالیت و نوع محصول تولید شده از سوی برخی از این برندها با موازین و قوانین کشورمان مغایرت دارد. همچنین، برگزاری مراسم شروع و اهدای جوایز نیز در مسابقات فرمول ۱ دارای فرمت و با شکل و پوشش و محصولات خاصی در همه جای دنیا به‌صورت یک شکل انجام می‌شود که برخی از این بخش‌ها نیز بر خلاف قوانین جاری در کشورمان است.

مسائل بسیار کلیدی‌تری نیز چون پایداری مناسب شرایط اقتصادی، امکان انجام نقل‌وانتقالات مالی در سطح بین‌المللی و متصل بودن به شبکهٔ بین‌المللی بانکی، سهولت در صدور ویزا برای توریست‌ها و تماشاگران، میزبانی حرفه‌ای و استاندارد از تیم‌های شرکت‌کننده و … تنها بخشی کوچک از زیرساخت‌های برگزاری یک مسابقه فرمول یک، البته پس از احداث پیست و امکانات جانبی‌اش در کنار شرایط حق پخش تلویزیونی این مسابقات، است که بینندگان چند صد میلیونی در سطح جهان دارد و همیشه یکی از چالش‌های بزرگ این آوردگاه پخش زندهٔ آن بوده که رقابت تنگاتنگی بین شبکه‌های خصوصی مطرح در سطح بین‌المللی بر سر آن وجود دارد.

از طرفی نباید فراموش کرد که امروزه میزبانی کردن از مسابقات بین‌المللی و بزرگ ورزشی نیازمند داشتن ارتباطات گستردهٔ سیاسی و ورزشی و به قولی لابی‌های تنگاتنگ در سطح بین‌المللی از سوی مقامات رسمی کشورهاست.

با این حال، در طی این سال‌ها برخی سرمایه‌گذاران و اهالی فن در مبحث خودرو و ورزش موتور اسپرت فعالیت‌های ارزنده‌ای در مقیاس‌های کوچک‌تری انجام دادند که برای مثال ساخت دهکده‌ای ورزشی در حومهٔ تهران  به همراه پیست و … نمونهٔ بارز آن است. اما تا این لحظه و پس از گذشت سال‌ها، بخش‌های مختلفی از آن به مرحله بهره‌برداری نرسیده و صرفاً میزبان معدود مسابقات داخلی بوده است.

در خصوص این پروژه در کشورمان، در سال ۲۰۱۱ بود که «آدام کوپر» از کارشناسان برجستهٔ فرمول ۱ در گفتگویی بیان کرد: «هدف از طراحی و ساخت این پیست در مکانی به وسعت ۷۵ هکتار و با توجه به ارتفاع ۱۱۰۰ متری‌اش از سطح دریا، دریافت لایسنس درجه ۲  فدراسیون جهانی اتومبیلرانی و میزبانی کردن مسابقاتی چون WTCC و FIA GT است و برای این کار قراردادی با دو شرکت انگلیسی APEX و آلمانی TILKE منعقد شده است.»

اشاره به این نکته نیز در نوع خود جالب توجه است که یکی از کارآفرینان ایرانی-آمریکایی به نام فرید شیدفر به همراه یکی از شرکای مطرح خود یعنی «استیون اسپیلبرگ» (کارگردان شهیر هالیوودی) مدتی است که در حال برنامه‌ریزی و جذب سرمایه‌گذاران و دریافت مجوزهای لازم از فدراسیون جهانی و هیئت مدیرهٔ فرمول ۱ جهت برگزاری مسابقات فرمول ۱ در پیست خیابانی لاس وگاس است.

در هر حال، شاید مناسب‌تر باشد برخی مسئولین و حتی سرمایه‌گذاران در بخش‌های مختلف صنایع که شاید محقق نمودن چنین پروژهٔ مهمی را صرفاً در انجام گفتگو با رسانه‌ها و سپس انعکاس آن در دنیا بدون انجام هیچ قدم عملی و پشتوانهٔ اجرایی اقتصادی و سیاسی قوی دنبال می‌کنند، در قدم اول با تلاش و برنامه‌ریزی بلندمدت به‌سراغ ترمیم و احیای پیست اتومبیلرانی آزادی با قدمتی حدود ۳۰ سال بروند و با مجهز کردن آن به ساده‌ترین امکانات بهداشتی و رفاهی و طراحی یک جایگاه ایمن و شکیل در شان تماشاگران و علاقمندان این رشته و افزایش هرچه بیشتر ایمنی این پیست قدم بردارند؛ و طرح توسعه این پیست را که سالیان سال است مسکوت باقی‌مانده به مرحله اجرایی نزدیک کنند و این ورزش را از خواب طولانی مدت و افول بیدا و احیا کرده که اهمیت به اتومبیلرانی در هر کشوری به‌عنوان یک ورزش و صنعت می‌تواند با حضور خودروسازان آن کشور نمود واقعی و بارز به نمایش گذاشتن پیشرفت صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی آن مرز و بوم باشد که برجسته‌ترین و موفق‌ترین نمونه‌های بارز آن، حضور گسترده و طولانی مدت خودروسازان مطرح دنیا چون مرسدس بنز، فراری، پورشه، لمبورگینی، آئودی، ب‌ام‌و، رنو، آستن مارتین‌، تویوتا، سوبارو، سیتروئن، فورد، پژو، مک‌لارن، آلفارومئو و … در بخش‌های گوناگونی از صنعت و ورزش پرسود اتومبیلرانی است.

شایان ذکر است در کشورمان در برهه‌ای از زمان در سال‌های گذشته خودروسازان وطنی چون ایران خودرو و سایپا و برخی شرکت‌های پتروشیمی و … در مسابقات رالی و سرعت حضور داشتند که متاسفانه این فعالیت پایدار نماند. همچنین، نباید دور از نظر داشت که یکی از میدان‌های مهم شکوفایی و پیشرفت صنعت قطعه‌سازی پرداختن به چنین آوردگانی است که استفاده از مدرن‌ترین قطعات فنی و الکترونیک بروی خودروهای مسابقه‌ای در سراسر دنیا و بررسی و تست کردن آن‌ها در زمان‌های طولانی‌مدت و تحت استرس رانندگی یکی از مزیت‌های عمده آن است.